Malala: Cùng dũng cảm đấu tranh cho quyền được giáo dục

Tác giả: Alessandro Gisotti

Xuân Đại (TGPSG) biên dịch từ Vatican News

TGPSG/Vatican News -- Trong một cuộc phỏng vấn độc quyền với Vatican Media, Malala Yousafzai - người đoạt Giải Nobel Hòa bình năm 2014 - chia sẻ về sự dấn thân của cô đối với giáo dục cho trẻ em gái thông qua Quỹ Malala, và suy ngẫm về quyền được đến trường của trẻ em tại các quốc gia bị chiến tranh tàn phá. Cô cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của đối thoại liên tôn giáo trong việc thúc đẩy quyền học tập toàn cầu.

Năm 14 tuổi, trong cuộc đấu tranh khẳng định quyền học tập của phụ nữ tại quê hương Pakistan, Malala Yousafzai đã trở thành mục tiêu của một vụ tấn công tàn bạo của Taliban, suýt cướp đi mạng sống của cô.

Nhưng Malala không dừng lại. Cô tiếp tục cuộc đấu tranh mà mình đã khởi xướng từ năm 11 tuổi, khi viết blog kêu gọi quyền được đến trường của trẻ em gái tại thung lũng Swat.

Chỉ trong thời gian ngắn, cô đã trở thành một tiếng nói toàn cầu trong việc thúc đẩy quyền học tập của phụ nữ ở khắp mọi nơi. Cô trở thành nguồn cảm hứng cho vô số người - cả nam lẫn nữ - tham gia cùng cô.

Năm 2014, ở tuổi 17, Malala trở thành người trẻ nhất từng nhận Giải Nobel Hòa bình. Cùng với cha mình - thầy giáo Ziauddin Yousafzai - cô sáng lập Quỹ Malala, tổ chức đã hơn một thập kỷ đấu tranh vì tiếp cận giáo dục thông qua các dự án và sáng kiến cụ thể.

Trong cuộc phỏng vấn độc quyền này với Vatican News, Malala chia sẻ về cam kết cháy bỏng của cô đối với giáo dục cho trẻ em gái, suy ngẫm về hàng triệu trẻ em bị tước quyền học tập do chiến tranh, và nhấn mạnh tầm quan trọng của đối thoại liên tôn, kể cả trong việc thúc đẩy giáo dục.

Hỏi: Hành trình từ một blogger trẻ ở Thung lũng Swat đến một nhà vận động toàn cầu cho giáo dục của bạn đã trở thành nguồn cảm hứng cho toàn thế giới. Kinh nghiệm cá nhân và sự dấn thân của bạn cho giáo dục đã thay đổi thế nào qua các năm?

Khi tôi bắt đầu lên tiếng vì giáo dục cho các bé gái, tôi rất lạc quan. Tôi tin rằng các nhà lãnh đạo chính phủ và các tổ chức đã bày tỏ sự ủng hộ sẽ sử dụng quyền lực của họ để hành động nhanh chóng và dứt khoát nhằm thay đổi thế giới cho các cô gái trẻ. Giờ đây, ở tuổi 28, tôi nhận ra một sự thật khó khăn hơn: sự thay đổi cần thời gian.

Dù đã vận động nhiều năm, vẫn còn hơn 122 triệu bé gái không được đến trường. Kinh nghiệm cho tôi thấy rằng tiến bộ không chỉ cần những lời hứa - mà cần các giải pháp sáng tạo, nguồn lực bền vững và sự kiên nhẫn. Nhưng những thách thức này không làm giảm đi khát vọng khẩn thiết của tôi nhằm kiến tạo một tương lai tốt đẹp hơn cho các bé gái. Đây là sứ mệnh của đời tôi và sẽ luôn như vậy.

Hỏi: Các cuộc xung đột và bạo lực, từ Syria đến Ukraine, từ Gaza đến Nam Sudan, đang ngăn cản hàng triệu trẻ em - đặc biệt là các bé gái - đến trường, làm trầm trọng thêm khủng hoảng mù chữ toàn cầu. Làm thế nào để chúng ta đảm bảo những trẻ em này không bị bỏ lại phía sau, bị lãng quên?

Nghĩ về điều này khiến tôi trăn trở suốt đêm. Có bao nhiêu trẻ em đang chìm vào giấc ngủ giữa tiếng súng nổ? Có bao nhiêu ngôi trường bị đánh bom trong tuần này? Có bao nhiêu gia đình đã vĩnh viễn chia cắt và không bao giờ có thể hồi phục?

Ở Gaza, số trẻ em thiệt mạng thật kinh hoàng và khủng khiếp. Khi chứng kiến một cuộc diệt chủng như vậy, đôi khi ta cảm thấy tuyệt vọng, như thể không thể làm được gì - nhưng điều đó không đúng.

Để giúp những trẻ em bị ảnh hưởng bởi xung đột, chúng ta có thể tài trợ giáo dục khẩn cấp và hỗ trợ các tổ chức địa phương cung cấp không gian, tài liệu học tập và hỗ trợ sức khỏe tinh thần cho các em. Việc duy trì trẻ em đến trường, hoặc đưa các em trở lại trường học sớm nhất có thể, là vô cùng quan trọng cho sự ổn định tâm lý và cảm giác an toàn của các em.

Hỏi: Tình cảnh của các bé gái Afghanistan dưới chế độ Taliban vẫn vô cùng tồi tệ, với những hạn chế nghiêm trọng đối với việc tiếp cận giáo dục. Ở Afghanistan, tương lai của cả một thế hệ phụ nữ đang bị đe dọa. Quỹ Malala đang thực hiện những hành động nào để hỗ trợ các bé gái Afghanistan, và cộng đồng quốc tế có thể làm gì để duy trì các nỗ lực này?

Quy mô đàn áp của Taliban gần như không thể tưởng tượng nổi. Phụ nữ và các bé gái bị cấm học tập, làm việc và tham gia vào bất kỳ hình thức hoạt động công cộng hay chính trị nào. Họ kiểm soát mọi khía cạnh cuộc sống của phụ nữ, kể cả việc họ có thể ra công viên không, giọng nói được lớn đến mức nào, ăn mặc ra sao. Đây không chỉ là phân biệt giới tính; mà là chế độ phân biệt đối xử giới tính mang tính hệ thống.

Tuần này, Quỹ Malala thông báo rằng chúng tôi sẽ dành 3 triệu USD cho các khoản tài trợ mới và mở rộng nhằm giúp các bé gái ở Afghanistan đáp ứng nhu cầu giáo dục cấp bách và thúc đẩy công lý lâu dài. Từ các lớp học tại gia, truyền hình và radio vệ tinh, nền tảng trực tuyến cho đến ứng dụng ngoại tuyến, chúng tôi hỗ trợ những chương trình sáng tạo và linh hoạt để các em tiếp tục học tập dưới chế độ Taliban.

Thông qua Sáng kiến Afghanistan, chúng tôi cũng đồng hành cùng các nữ lãnh đạo và những người bảo vệ nhân quyền để dẫn dắt một phong trào toàn cầu - thúc giục các nhà lãnh đạo thế giới chấm dứt chế độ phân biệt giới tính và bảo đảm tương lai cho giáo dục của các bé gái.

Hỏi: Bạn đã nhiều lần nhấn mạnh - đặc biệt khi nhận Giải Nobel Hòa bình năm 2014 - rằng giáo dục là một quyền con người cơ bản cần được bảo vệ và thúc đẩy. Bạn đã mạo hiểm cả mạng sống vì quyền đó. Bạn nhìn nhận giáo dục đóng góp thế nào vào các mục tiêu như bình đẳng giới, phát triển kinh tế và hòa bình, đặc biệt tại các cộng đồng bị thiệt thòi?

Giáo dục nuôi dưỡng hy vọng về một tương lai hòa bình và bình đẳng hơn. Trường học là nơi trẻ học tư duy phản biện và cách giải quyết vấn đề. Đó cũng là nơi các em kết bạn, xây dựng lòng cảm thông và học cách hợp tác với người khác. Những kỹ năng này rất quan trọng để đối diện bất công - như thù ghét phụ nữ hay phân biệt đối xử - và nhắc nhở mọi người về nhân tính chung của chúng ta.

Hỏi: Thông qua Quỹ Malala, bạn đã hỗ trợ các nhà tiên phong giáo dục tại địa phương. Bạn có thể chia sẻ một câu chuyện về một nhà hoạt động cơ sở đã truyền cảm hứng cho bạn, và cách tiếp cận của họ cho thấy sức mạnh của các sáng kiến xóa mù chữ dựa vào cộng đồng như thế nào?

Từ khi còn nhỏ, tôi đã thấy một người có thể tạo ra ảnh hưởng tích cực thế nào. Cha tôi, một giáo viên ở quê nhà Pakistan, thường đến từng nhà thuyết phục các gia đình cho con gái đến trường. Những nỗ lực của ông đã thay đổi cuộc đời của vô số bé gái - và cả gia đình họ.

Cha tôi và tôi thành lập Quỹ Malala để giúp nhiều người kiến tạo thay đổi có thể mở rộng ảnh hưởng của họ. Hôm nay, chúng tôi hợp tác với các tổ chức địa phương tại Afghanistan, Brazil, Ethiopia, Nigeria, Pakistan và Tanzania, những nơi đang thúc đẩy tiến bộ cho giáo dục các bé gái.

Mùa Hè này, tôi đã đến Quận Kongwa ở Tanzania để chứng kiến sáng kiến Msichang - đối tác của chúng tôi - hoạt động. Tổ chức này giúp các bà mẹ trẻ phải bỏ học có thể tiếp tục con đường học vấn. Tôi đã thăm các lớp học, gặp gỡ đội ngũ của họ và lắng nghe học viên chia sẻ về những rào cản họ gặp phải khi học và sự quyết tâm thúc đẩy họ tiến lên.

Sáng kiến Msichang đã giúp hơn 400 phụ nữ trẻ quay lại trường học cho đến nay. Nỗ lực của họ khẳng định lại cho tôi thấy tại sao việc này rất quan trọng - và đầu tư vào những con người sáng tạo, nhiệt huyết muốn giúp các bé gái thành công là điều đáng giá đến nhường nào.

Hỏi: Đức Giáo hoàng Lêo XIV, cũng như Đức Giáo hoàng Phanxicô, đã nhấn mạnh tầm quan trọng của giáo dục như một yếu tố nền tảng để thúc đẩy hòa bình và nhân quyền. Bạn có đồng ý rằng đối thoại liên tôn có thể nâng cao các sáng kiến giáo dục không?

Chắc chắn rồi. Luôn có điều gì đó mà con người có thể học hỏi lẫn nhau. Khi bắt đầu học đại học, tôi đã gặp rất nhiều người bạn mới từ khắp nơi trên thế giới, những người đã giúp tôi tiếp xúc với nhiều tôn giáo, giá trị và sở thích khác nhau. Điều đó đã thách thức một số niềm tin của tôi và mở rộng thế giới quan của tôi theo hướng tích cực hơn. Quãng thời gian ấy rất quan trọng trong cuộc đời tôi và đã góp phần hình thành con người tôi hôm nay, đến mức tôi đã viết rất nhiều về nó trong cuốn hồi ký mới Tìm Lối Đi Riêng.

Tôi hy vọng độc giả sẽ thấy trong câu chuyện của tôi cách mà tình bạn và cộng đồng có thể thay đổi chúng ta như những cá nhân, và các mối liên kết chúng ta xây dựng có thể thay đổi thế giới quanh mình. Khi những người thuộc các tôn giáo khác nhau cùng nhau gặp gỡ, đó có thể là cơ hội để hiểu nhau hơn và nhắc chúng ta nhớ về những giá trị chung. Tôi thật sự tin vào sức mạnh của giáo dục để bắc nhịp cầu và thúc đẩy sự cảm thông giữa các nền văn hóa và tôn giáo.

Hỏi: Trong vài ngày nữa, chúng ta sẽ kỷ niệm Ngày Quốc tế Xóa mù chữ của Liên Hiệp Quốc (8/9). Bạn muốn gửi thông điệp nào đến độc giả để truyền cảm hứng hành động nhằm đảm bảo mọi trẻ em, đặc biệt là các bé gái, có thể đọc, viết và học tập tự do?

Mỗi ngày có vô số bé gái học dưới ánh nến, đi bộ hàng dặm đến trường, hoặc học bất chấp những người bảo họ phải ở nhà. Lòng can đảm và quyết tâm học tập của các em truyền cảm hứng cho tôi.

Trong Hồi giáo, phục vụ và tìm kiếm tri thức là những nguyên tắc cốt lõi của đức tin. Tôi biết điều này cũng được trân trọng trong truyền thống Công giáo. Nếu có những bé gái dám mạo hiểm tất cả để được học, thì tôi nghĩ tất cả chúng ta đều có thể tìm thấy sức mạnh để cất tiếng cùng các em.

Sự thay đổi sẽ không tự xảy ra. Chúng ta phải lắng nghe các bé gái và kêu gọi các nhà lãnh đạo đầu tư vào giáo dục và các giải pháp lâu dài.