Laudato si’: Ý nghĩa đích thực của sinh thái toàn diện

TGPSG/Fr.Aleteia -- Mười năm sau khi thông điệp "Laudato si’" được công bố, vào ngày 18-6-2015, những lời ca ngợi dành cho văn kiện của Đức Thánh Cha Phanxicô vẫn không ngớt. Tuy nhiên, việc im lặng không nhắc đến tính nhất quán nhân học của bản văn cũng cho thấy phần lớn các nhà bình luận đã bỏ lỡ ý nghĩa đích thực của thông điệp này.

Vào ngày 18-6-2015, tức là cách đây 10 năm, Tòa Thánh đã chính thức công bố thông điệp Laudato si’ ("Chúc tụng Chúa") của Đức Thánh Cha Phanxicô, được ký ngày 24-5, về việc bảo vệ ngôi nhà chung.

Dù trước đó một số Hội đồng Giám mục đã ban hành các văn kiện liên quan đến chủ đề này, đây là lần đầu tiên một vị Giáo hoàng đích thân soạn thảo một thông điệp về môi trường, qua đó huy động thẩm quyền của Giáo hội đối với một vấn đề nhạy cảm và thường xuyên gây tranh cãi.

Con người ở trung tâm của thông điệp

Văn kiện này ngay lập tức được giới chính trị và các nhà bảo vệ môi trường ca ngợi. Ông Nicolas Hulot, đặc phái viên của Tổng thống Pháp về hành tinh, thậm chí còn gọi đây là “tác phẩm hay nhất từng được công bố” về sinh thái học. Thật vậy, với văn phong đơn sơ và trực diện vốn là đặc trưng của mình, Đức Thánh Cha Phanxicô không ngần ngại hòa nhịp với các diễn ngôn đương thời: ngài sử dụng những thuật ngữ phổ biến, lên án nền “văn hóa loại bỏ” và đối lập nó với mô hình kinh tế tái chế; ngài bày tỏ lo ngại trước sự suy giảm đa dạng sinh học, thao thức về thế giới sẽ để lại cho các thế hệ tương lai, và nhất là, thẳng thắn nhìn nhận thực tại của hiện tượng biến đổi khí hậu, mà không do dự quy trách nhiệm cho các hoạt động của con người. Do đó, người ta dễ hiểu được sự hân hoan của giới bảo vệ môi trường, chỉ vài tháng trước Hội nghị COP 21 sẽ diễn ra vào cuối năm tại Paris.

Tuy nhiên, cần đặt câu hỏi về sự hân hoan của những người ca tụng Laudato si’: liệu họ đã đọc trọn vẹn văn kiện này chưa? Thật vậy, nếu Đức Thánh Cha sẵn sàng nhìn nhận trách nhiệm của con người trong việc gây tổn hại đến môi trường, thì đó là bởi vì con người chính là trung tâm của thông điệp này - điều mà ngài đã lồng ghép vào huấn quyền xã hội của Giáo hội. Theo đó, tư tưởng của ngài không mang tính đoạn tuyệt, mà đúng hơn là tiếp nối tư tưởng của các vị tiền nhiệm, đặc biệt là hai vị gần đây nhất, được ngài trích dẫn rất nhiều trong văn kiện.

Đức Phanxicô đã khẳng định rằng không thể có một nền sinh thái đúng đắn nếu thiếu một nền nhân học thích hợp; ngài nhiều lần nhấn mạnh rằng “mọi sự đều liên kết với nhau”. Chính từ đó, ngài lên án việc phá thai và các thao túng di truyền, đồng thời bày tỏ sự ngạc nhiên rằng có những người phản đối sinh vật biến đổi gen (GMO) lại có thể chấp nhận các thí nghiệm trên phôi người còn sống.

Sinh thái toàn diện

Thế nhưng, Đức Phanxicô không chỉ dừng lại ở những lời cảnh báo hay phê phán. Không nhằm thay thế vai trò của các nhà lãnh đạo chính trị và kinh tế, ngài đã đề xuất một “sự phát triển toàn diện” và một “nền sinh thái toàn diện”. Trong tư tưởng của ngài, sinh thái toàn diện bao hàm cả sinh thái nhân văn. Về điểm này, ngài gặp gỡ mối quan tâm của người tiền nhiệm là Đức Bênêđictô XVI, vị giáo hoàng từng khẳng định rằng con người cũng có một bản tính cần được tôn trọng, và điều đó gắn liền với thiện ích chung - nền tảng của mọi công lý.

Vì thế, Đức Thánh Cha đã kêu gọi toàn thể nhân loại thực hiện một cuộc hoán cải sinh thái toàn diện. Ngài ngỏ lời với các Kitô hữu, mời gọi họ canh tân đời sống thiêng liêng dưới ánh sáng của đòi hỏi này; đồng thời hướng đến mọi người thiện chí, đề xuất tinh thần khiêm tốn, với xác tín rằng “ít hơn chính là nhiều hơn”, để có thể sống một đời sống thanh đạm trong niềm vui đích thực.

Trong 10 năm qua, thông điệp Laudato si’, được bổ sung vào năm 2023 với Tông huấn Laudato Deum (“Chúc tụng Thiên Chúa”) về cuộc khủng hoảng khí hậu, vẫn là một điểm tham chiếu quan trọng đối với người Công giáo - với dấu ấn cụ thể là sáng kiến “Giáo hội xanh” - và là nguồn cảm hứng cho những ai thao thức về việc quản trị xã hội theo tinh thần trách nhiệm và bền vững.

Một câu trả lời cho khủng hoảng sinh thái

Lời mời gọi hoán cải của Đức Thánh Cha Phanxicô tiếp tục được nhấn mạnh trong một cuốn sách xuất bản sau khi tác giả qua đời: Sau thời hiện đại, của ông Gilles Hériard-Dubreuil, do Nhà xuất bản Bien commun ấn hành gần đây.

Tác giả cho rằng con người cần thay đổi cách sống và suy nghĩ nếu muốn giải quyết cuộc khủng hoảng sinh thái hiện nay. Ông gọi cuộc khủng hoảng này là “dấu chấm hết của thời hiện đại” - mượn cách nói của Romano Guardini, một thần học gia và triết gia người Đức (1885-1968), được Đức Thánh Cha trích dẫn nhiều lần trong thông điệp Laudato si’.

 Sau 5 thế kỷ chạy theo kỹ thuật, kinh tế và quyền lực chính trị, thế giới hiện đại không còn có thể đưa ra giải pháp, vì bị mắc kẹt giữa chủ nghĩa vị lợi - chỉ xem thiên nhiên là thứ để khai thác, và chủ nghĩa sinh thái cực đoan - chỉ nhìn thiên nhiên như kẻ đối nghịch với con người.

Đã đến lúc con người cần trở lại với sứ mạng ban đầu mà Thiên Chúa trao phó: gìn giữ và chăm sóc thế giới theo trật tự của Ngài.

Về phần mình, Gilles Hériard-Dubreuil nhấn mạnh đến “các giá trị chung” - tức là những điều tốt đẹp và cần thiết cho mọi người (như môi trường, nước sạch, sự sống, thông tin...), cần được bảo vệ và quản lý cùng nhau với trách nhiệm chung. Quan điểm này cho thấy rằng đời sống xã hội là điều tự nhiên, gắn liền với con người. Đây cũng là điều rất gần với tư tưởng của Đức Thánh Cha Phanxicô, và chắc chắn là hướng đi mà Đức Giáo hoàng Lêô XIV cũng có thể sẽ tiếp nối.

Tác giả: Fabrice de Chanceuil

Xuân Đại (TGPSG) biên dịch từ Fr.Aleteia