Đức Maria là Mẹ các tín hữu, không phải là Đấng đồng công cứu chuộc

Xuân Đại (TGPSG) biên dịch từ Vatican News

TGPSG/Vatican News -- Văn kiện của Bộ Giáo lý Đức tin, được Đức Giáo hoàng Lêô XIV phê chuẩn, làm rõ về các tước hiệu áp dụng cho Đức Trinh Nữ Maria và kêu gọi sự chú ý đặc biệt đến việc sử dụng cụm từ “Đấng Trung gian mọi ân sủng”.

Vào thứ Ba, ngày 4-11-2025, Bộ Giáo lý Đức tin đã công bố văn kiện Mater populi fidelis (Mẹ của dân thánh Chúa) - một Ghi chú giáo lý “Về một số tước hiệu  của Đức Maria liên quan đến sự cộng tác của Mẹ Maria trong công cuộc cứu độ”.

 Văn kiện được Đức Giáo hoàng phê chuẩn vào ngày 7 tháng 10, và được ký bởi Đức Hồng y bộ trưởng Víctor Manuel Fernández, và Đức Ông Armando Matteo, Thư ký Phân bộ Giáo lý của Bộ Giáo lý Đức tin.

Văn kiện Mater populi fidelis (MPF) là kết quả của một nỗ lực chung lâu dài và phức tạp. Đây là một văn kiện giáo lý về lòng sùng kính Đức Maria, tập trung vào hình ảnh Mẹ Maria, người gắn bó với công trình của Đức Kitô trong vai trò là Mẹ của những người tin.

Ghi chú này cung cấp nền tảng Kinh Thánh quan trọng cho lòng sùng kính Đức Maria, đồng thời tổng hợp nhiều đóng góp từ các Giáo phụ, Tiến sĩ Hội Thánh, các yếu tố truyền thống Đông phương và tư tưởng của các Đức Giáo hoàng gần đây.

Trong khuôn khổ tích cực ấy, văn bản giáo lý này phân tích một số tước hiệu  của Mẹ Maria, khuyến khích áp dụng một số tước hiệu, và cảnh báo về việc sử dụng những tước hiệu khác.

Các tước hiệu như “Mẹ của những người tin”, “Mẹ thiêng liêng”, “Mẹ các tín hữu” được bản Ghi chú tán thành.

Ngược lại, tước hiệu“Đấng đồng công cứu chuộc” được coi là không thích hợp và có vấn đề.

Tước hiệu “Đấng Trung gian” bị coi là không chấp nhận được khi không gắn liền với Đức Giêsu Kitô; tuy nhiên, cũng có thể được sử dụng cách thích hợp khi diễn tả  sự trung gian với tính cách tham gia và bao hàm trong Đức Giêsu nhằm tôn vinh quyền năng của Chúa Kitô.

Các tước hiệu “Mẹ Ân sủng” và “Đấng Trung gian mọi ân sủng” chỉ được chấp nhận khi được sử dụng theo nghĩa thật chính xác, nhưng văn kiện này cũng cảnh báo về những giải thích quá rộng về ý nghĩa của các từ này.

Về cơ bản, bản Ghi chú này khẳng định lại giáo lý Công giáo, vốn luôn nhấn mạnh rằng mọi điều nơi Mẹ Maria đều hướng tới trung tâm là Đức Kitô và công trình cứu độ của Ngài. Vì lý do này, ngay cả khi một số tước hiệu  của Đức Maria có thể được giải thích đúng theo cách chú giải chính thống, văn kiện Mater populi fidelis vẫn cho rằng tốt hơn nên tránh sử dụng chúng.

Khi trình bày bản Ghi chú Giáo lý này, Đức Hồng y Fernández diễn tả sự trân trọng đối với lòng sùng kính phổ biến, nhưng cảnh báo về các nhóm và các ấn phẩm đề xuất một số triển khai giáo lý và gây nghi ngờ nơi các tín hữu, kể cả qua mạng xã hội. Theo ngài, vấn đề chính trong việc giải thích những tước hiệu này áp dụng cho Đức Mẹ, liên quan đến cách hiểu về mối liên hệ của Mẹ Maria với công trình cứu độ của Đức Kitô (đoạn 3).

Đấng đồng công cứu chuộc

Về tước hiệu “Đồng công cứu chuộc”, bản Ghi chú nhắc lại rằng “một số Đức Giáo hoàng đã sử dụng tước hiệu này mà không giải thích nhiều về ý nghĩa của nó”. Nói chung, các ngài trình bày tước hiệu này theo hai cách cụ thể: liên quan đến thiên chức làm Mẹ Đấng Cứu Chuộc của Đức Maria (bởi vì Đức Maria, với vai trò làm Mẹ, đã làm cho việc Cứu chuộc mà Đức Kitô thực hiện trở nên khả thi) hoặc liên quan đến sự hiệp nhất của Mẹ với Đức Kitô trên Thánh Giá mang ơn cứu độ.

Công đồng Vatican II đã tránh không sử dụng tước hiệu này vì lý do giáo lý, mục vụ và đại kết.

Thánh Gioan Phaolô II đã gọi Maria là “Đấng đồng công cứu chuộc” ít nhất 7 lần, khi đặc biệt liên kết tước hiệu này với giá trị cứu độ của những đau khổ của chúng ta khi được dâng hiến cùng với đau khổ của Đức Kitô, Đấng mà Mẹ Maria đặc biệt hiệp nhất trên Thánh Giá” (18).

Văn kiện này trích dẫn một cuộc thảo luận trong nội bộ của Bộ Giáo lý Đức tin lúc bấy giờ, khi vào tháng 2 năm 1996 đã bàn về đề nghị tuyên bố một giáo điều mới về Maria là “Đấng đồng công cứu chuộc” hoặc “Đấng Trung gian mọi ân sủng.” Khi đó, Hồng y Joseph Ratzinger phản đối định nghĩa này, lập luận rằng “ý nghĩa chính xác của những tước hiệu này không rõ ràng, và giáo lý chứa trong chúng chưa đầy đủ. […] Chưa thấy rõ giáo lý được diễn đạt nơi các tước hiệu này đã hiện diện như thế nào trong Kinh Thánh và truyền thống các Tông đồ.”

Sau đó, vào năm 2002, vị sau này là Đức Bênêđíctô XVI đã công khai bày tỏ quan điểm tương tự:

“Công thức ‘Đấng đồng công cứu chuộc’ đi lệch quá nhiều so với ngôn ngữ của Kinh Thánh và các Giáo phụ, do đó dẫn đến hiểu lầm… Mọi sự đều xuất phát từ Ngài [Đức Kitô], như Thư gửi tín hữu Êphêsô và Thư gửi tín hữu Côlôsê đã đặc biệt nói với chúng ta; và Đức Maria cũng thế, mọi sự Mẹ đều phải nhờ Đức Kitô. Cụm từ ‘Đấng đồng công cứu chuộc’ sẽ che mờ nguồn gốc ấy.”

Bản Ghi chú nói rõ rằng: Đức Hồng y Ratzinger không phủ nhận ý tốt đằng sau đề nghị này, cũng như những khía cạnh giá trị mà nó phản ánh, nhưng vẫn khẳng định rằng: chúng “đang được diễn đạt không chuẩn xác” (19).

Đức Giáo hoàng Phanxicô cũng đã bày tỏ rõ ràng sự phản đối việc sử dụng tước hiệu ‘Đấng đồng công cứu chuộc’ ít nhất 3 lần.

Bản Ghi chú Giáo lý ngày thứ Ba kết luận:

“Sẽ không thích hợp khi sử dụng tước hiệu ‘Đấng đồng công cứu chuộc’ để định nghĩa sự cộng tác của Mẹ Maria. Tước hiệu này có nguy cơ làm lu mờ vai trò trung gian cứu độ duy nhất của Đức Kitô và do đó có thể tạo ra sự nhầm lẫn và mất cân bằng trong sự hài hòa của các chân lý đức tin Kitô giáo. […] Khi một cụm từ đòi hỏi nhiều lần giải thích liên tục để tránh lệch khỏi ý nghĩa chính xác, nó không phục vụ đức tin của Dân Chúa và trở nên không hữu ích” (22).

Đấng Trung gian

Bản Ghi chú nhấn mạnh rằng “lời Kinh Thánh về sự trung gian duy nhất của Đức Kitô là kết luận dứt khoát. Đức Kitô là Đấng Trung gian duy nhất” (24).

Đồng thời, văn kiện MPF công nhận “thực tế rằng từ ‘trung gian’ thường được sử dụng trong nhiều lĩnh vực đời sống hàng ngày, nơi nó được hiểu đơn giản là sự hợp tác, trợ giúp, hoặc chuyển cầu. Do đó, việc từ này được áp dụng cho Mẹ Maria theo nghĩa phụ thuộc là điều không thể tránh khỏi. Khi sử dụng theo cách này, nó không nhằm thêm bất kỳ hiệu lực hay quyền năng nào vào sự trung gian duy nhất của Đức Giêsu Kitô, là Thiên Chúa thật và là Người thật” (25).

Hơn nữa, “rõ ràng Mẹ Maria có vai trò trung gian thực sự trong mầu nhiệm nhập thể của Con Thiên Chúa vào nhân tính của chúng ta” (26).

Mẹ của những người tin và Đấng Trung gian mọi ân sủng

Vai trò mẫu tử của Đức Maria “không hề che mờ hay làm giảm” sự trung gian duy nhất của Đức Kitô, “mà ngược lại, thể hiện quyền năng trung gian ấy […] Khi được hiểu theo cách này, vai trò làm Mẹ của Đức Maria không nhằm làm suy yếu sự tôn thờ duy nhất chỉ dành cho Đức Kitô, mà ngược lại, nhằm khơi dậy nó.”

Vì vậy, Bản Ghi chú nêu rõ, “cần tránh các tước hiệu và cách diễn đạt trình bày Đức Maria như một ‘cột thu lôi’ trước công lý của Chúa, như thể Mẹ là một lựa chọn cần thiết trước sự không đủ của lòng Chúa thương xót” (37b).

Do đó, tước hiệu “Mẹ của những người tin” “cho phép chúng ta nói về vai trò của Đức Maria trong mối quan hệ với đời sống ân sủng của chúng ta”. Tuy nhiên, văn bản MPF tiếp tục kêu gọi hãy thận trọng trong việc sử dụng các cụm từ có thể truyền tải “những khái niệm ít được chấp nhận hơn” (45).

“Ví dụ, Đức Hồng y Ratzinger đã từng khẳng định rằng:  tước hiệu ‘Đức Maria, Đấng Trung gian mọi ân sủng’ không có nền tảng rõ ràng trong Mặc khải”. Vì vậy, bản Ghi chú nói tiếp, “theo niềm xác tín này, chúng ta có thể nhận ra những khó khăn mà tước hiệu này gây ra, cả về suy tư thần học lẫn linh đạo”. (45).

Quả thực, “không một người nào - kể cả các Tông đồ hay Đức Trinh Nữ Maria - có thể hoạt động như một đấng ban phát ân sủng phổ quát. Chỉ có Thiên Chúa mới ban ân sủng, và Ngài thực hiện điều đó qua nhân tính của Đức Kitô” (53).

 “Một số tước hiệu, chẳng hạn như ‘Đấng Trung gian mọi ân sủng’, có những giới hạn không thuận lợi cho việc hiểu đúng vị trí độc đáo của Maria”, văn kiện MPF giải thích đồng thời bổ sung, “Quả thực, Đức Maria, người được cứu độ đầu tiên, không thể là Đấng Trung gian của ân sủng mà chính Mẹ đã nhận được” (67).

Tuy nhiên, Bản Ghi chú Giáo lý này thừa nhận rằng “thuật ngữ ‘các ơn’, khi nhìn từ việc trợ giúp đầy tình mẫu tử của Đức Maria tại nhiều thời điểm trong đời sống chúng ta, có thể có ý nghĩa chấp nhận được. Dạng số nhiều này diễn tả tất cả sự trợ giúp - kể cả vật chất - mà Chúa có thể ban cho chúng ta khi Ngài lắng nghe lời chuyển cầu của Mẹ Ngài” (68).