Đức Giáo hoàng Lêô XIV coi trí tuệ nhân tạo là vấn đề hàng đầu

TGPSG / OSV News - Trong khi thế giới vẫn đang dần làm quen với ngài, những ấn tượng ban đầu dường như cho thấy  Đức Lêô XIV không phải là vị giáo hoàng hay nói “Tôi đã bảo rồi mà.” Tuy nhiên, có thể là ngài đã nói rồi.

Khi Đức Giáo hoàng Lêô phát biểu trước Hồng Y Viện vào ngày 9-5, ngay hôm sau khi được bầu, ngài đã đề cập đến “những phát triển trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo đặt ra những thách thức mới trong việc bảo vệ nhân phẩm, công lý và lao động.”

Gần như để chứng minh cho quan điểm của Đức Giáo hoàng -  và nếu một mô hình ngôn ngữ máy tính vô tri có thể ngạo nghễ nói "Hãy nhìn ta đây!" - thì Claude Opus 4, một hệ thống AI do Anthropic phát triển, gần đây đã thể hiện hành vi đáng báo động đó đối với chính những người tạo ra nó.

Được giao nhiệm vụ đóng vai trợ lý công ty giả tưởng, Claude đã truy cập được thông tin cho thấy nó sắp bị thay thế -và người kỹ sư phụ trách việc thay thế đó đang có quan hệ ngoài hôn nhân. Vì thế, Claude đã tìm cách tống tiền - với lời đe dọa rằng nếu bị thay thế, nó sẽ tiết lộ vụ ngoại tình. Không chỉ một lần, mà theo báo cáo ngày 22-5, có đến 84% các lần mô phỏng.

Trong khi phát biểu ngày 9-5 của Giáo hoàng Lêô đề cập đến khả năng tiềm tàng của AI tác động đến công việc và xã hội loài người qua dạng Cách mạng Công Nghệ thứ hai, thì hành vi không đúng mực của Claude Opus 4 vẫn còn là tương đối: Nhân loại đang đối mặt với một thứ rất mới, rất mạnh mẽ, và - với tất cả tiềm năng rõ ràng của nó - có thể rất nguy hiểm nếu thiếu một khuôn khổ đạo đức vững chắc.

Cha Philip Larrey - giáo sư triết học tại Boston College, nguyên trưởng khoa Triết học tại Đại học Giáo hoàng Laterano, và là tác giả cuốn “Artificial Humanity” (If Press) - nói rằng:

“Ngài chọn danh xưng Lêô làm tông hiệu khi làm Giáo hoàng vì Đức Lêô XIII đã viết Thông điệp quan trọng Rerum Novarum vào thế kỷ 19, về Cách mạng Công Nghệ.  Và như thế Đức Lêô XIV đã hiểu rằng: chúng ta đang trong một cuộc cách mạng kỹ thuật số - và tôi nghĩ ngài muốn làm cho thời đại chúng ta điều mà Đức Lêô XIII đã từng làm cho thời đại của mình.”

Theo con đường của Đức Lêô XIII

Thường được gọi là “Giáo hoàng của người lao động”, Đức Lêô XIII - người giữ ngai tòa Thánh Phêrô từ 1878 đến 1903 - đã làm rõ vai trò bảo vệ phẩm giá con người của Giáo hội giữa một thế giới đang thay đổi nhanh chóng.

Cha Larrey giải thích:

“Đức Lêô XIII đã đặt ra các nguyên tắc của giáo thuyết xã hội của Giáo hội về tính liên đới, bổ trợ, tiền lương công bằng, phân phối công bằng của cải, cấm lao động trẻ em, v.v... Nhờ vậy, chúng ta đã biết được các nguyên tắc của giáo thuyết ấy là gì, nhưng tôi nghĩ, giờ đây Đức Lêô XIV sẽ giới thiệu với chúng ta một số ý tưởng áp dụng cho thời đại kỹ thuật số.”

Vì Giáo hội là một tổ chức rất cổ xưa, nên một số người có thể nghi ngờ vai trò thực tế của Giáo hội Công giáo trong cuộc đối thoại toàn cầu về AI, nhưng Vatican đã rất năng động.

Trong triều đại Giáo hoàng Phanxicô, Vatican thường xuyên tổ chức các hội nghị quy mô lớn với nhiều chủ đề rộng lớn như “Dữ liệu lớn và Khoa học,” “Quyền lực và Giới hạn của Trí tuệ Nhân tạo,” “Trí tuệ Nhân tạo, Công lý và Dân chủ,” “Rủi ro và Cơ hội của AI đối với Trẻ em,” “Lợi ích chung trong Thời đại kỹ thuật số,” và nhiều chủ đề khác.

Vào tháng 6-2025, Viện Giáo hoàng Hàn lâm về Khoa học sẽ là nơi tổ chức một diễn đàn thảo luận về AI và đạo đức kinh doanh - sáng kiến của nhóm “Mối Quan Hệ Cốt Lõi” - trong khi một hội nghị quốc tế về “AI và Y học” được lên kế hoạch vào tháng 11-2025.

Tháng 2-2020, Viện Giáo hoàng Hàn lâm Vì Sự sống, Microsoft, IBM, Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc (FAO), và Bộ Canh Tân của Ý đã ký văn kiện “Lời kêu gọi về Đạo đức AI”. Tài liệu này nhằm “hỗ trợ một cách tiếp cận đạo đức đối với Trí tuệ Nhân tạo và thúc đẩy ý thức trách nhiệm trong các tổ chức, chính phủ, thể chế và khu vực tư nhân, với mục tiêu tạo ra một tương lai - trong đó việc đổi mới kỹ thuật số và tiến bộ công nghệ sẽ phục vụ cho khả năng thiên tài và óc sáng tạo của con người, chứ không phải thay thế dần con người.”

Sắc lệnh đầu tiên của Nhà nước Thành Vatican quy định việc sử dụng AI - “Hướng dẫn về Trí tuệ Nhân tạo” - có hiệu lực từ tháng 1-2025, cấm các việc sử dụng gây ra bất bình đẳng xã hội hoặc vi phạm nhân phẩm.

Và vào ngày 14-1, Vatican đã công bố tài liệu “Antiqua et Nova (Ghi chú về Mối quan hệ giữa Trí tuệ Nhân tạo và Trí tuệ Con người)”, nhận xét rằng:

“Khi AI đang tiến nhanh đến những thành tựu lớn hơn, điều cực kỳ quan trọng chính là phải xem xét các tác động nhân học và đạo đức của nó. Điều này không chỉ liên quan đến việc giảm thiểu rủi ro và ngăn chặn tổn hại, mà còn đảm bảo rằng các ứng dụng của nó cần được sử dụng để thúc đẩy sự tiến bộ của loài người và thiện ích chung.”

Thể hiện ‘phẩm giá và giá trị’ con người

Cha Larrey lưu ý:

“Chỉ trong vòng 2 năm, chúng ta đã có tới 7 bài diễn thuyết quan trọng của Đức Giáo hoàng Phanxicô về chủ đề này. Vì vậy, tôi nghĩ Đức Giáo hoàng Lêô sẽ lấy đó làm nền tảng và phát triển thêm.”

Joseph Vukov - phó giáo sư bộ môn triết học tại Đại học Loyola Chicago, kiêm phó giám đốc Trung tâm Di sản Trí tuệ Công giáo Hank của Loyola - cũng nhấn mạnh mối liên hệ giữa Đức Lêô XIII và Đức Lêô XIV. Vukov nhận thấy:

“Cuộc Cách mạng Công nghệ đã khiến chúng ta đặt câu hỏi về ý nghĩa của việc làm người; AI cũng làm điều đó. Sở dĩ như thế là vì AI có khả năng mô phỏng những gì con người làm. Nó có thể làm công việc sáng tạo mà chỉ vài năm trước chúng ta nghĩ chỉ có con người mới làm được, nhưng hóa ra máy tính cũng có thể làm được.”

Vukov giải thích:

“Vì vậy, giờ đây chúng ta thật sự phải ngồi lại và suy ngẫm về con người là gì, điều gì làm nên con người chúng ta, và điều gì ban cho chúng ta phẩm giá và giá trị. Và dĩ nhiên, truyền thống Công giáo có rất nhiều điều để nói về cả hai câu hỏi đó. Do đó, tôi rất vui khi vị Giáo hoàng mới của chúng ta công khai chỉ ra sự tương đồng này - bởi tôi nghĩ Giáo hội có nhiều điều để nói, giống như đã từng nói nhiều dưới thời Đức Lêô XIII.”

Vukov hy vọng sẽ thấy những chỉ dẫn cụ thể từ Đức Lêô XIV về việc tích hợp AI vào đời sống xã hội và chính trị của tín hữu, đồng thời khuyến khích yêu mến các việc sùng kính truyền thống được Đức Lêô XIII nhấn mạnh.

Vukov nói:

“Điều Giáo hội thực sự có thể đem lại bây giờ, không phải là tìm cách biết tất cả những phát triển mới nhất về trí tuệ nhân tạo, mà là tìm cách truyền đạt sự khôn ngoan của Giáo hội vào những sự phát triển mới mẻ này trên quy mô rộng lớn.

Tôi nghĩ, điều quan trọng hơn chính là những gì chúng ta đã thấy dưới thời Đức Phanxicô và đang thấy dưới thời Đức Lêô: Sự sẵn lòng suy nghĩ cẩn thận và có phân định về cách Giáo hội có thể nói lên trong một kỷ nguyên mới; một loại công nghệ mới.”

Noreen Herzfeld - giáo sư khoa học và tôn giáo tại Đại học St. John và Cao đẳng St. Benedict ở Collegeville, Minnesota, đồng thời là thành viên nhóm nghiên cứu AI của Vatican - cũng cảm thấy được khích lệ bởi sự thẳng thắn về AI của Đức Giáo hoàng Lêô. Bà nói với OSV News:

“Tôi rất vui khi thấy ngài, theo một nghĩa nào đó, đang tiếp nối con đường mà Đức Phanxicô đã khởi đầu, bởi vì người ta đã từng lo lắng không rõ vị giáo hoàng tiếp theo sẽ dành sự quan tâm và lo ngại của ngài ở đâu.”

Phát triển đạo đức với AI

Rất sớm ngay từ đầu triều đại, Đức Giáo hoàng Lêô đã trở thành nạn nhân của các sản phẩm giả mạo do AI tạo ra (deepfake), bao gồm âm thanh và hình ảnh giả mạo đang lan truyền các thông điệp mà vị Giáo hoàng này chưa từng phát biểu. Vatican đã buộc phải ra tuyên bố cảnh báo về làn sóng gian dối này.

Herzfeld đã lưu ý:

“AI là một công cụ - và nó sẽ được con người sử dụng cho cả điều tốt và điều xấu. Chúng ta đã thấy AI tạo sinh được dùng để sản xuất deepfake; làm phim khiêu dâm; tống tiền. Tôi nghĩ, chúng ta cần kết hợp khả năng giám sát của AI với AI tạo sinh… AI là những công cụ mạnh mẽ mà, nếu rơi vào tay những người xấu, có thể gây tổn hại lớn cho nhiều người.”

Herzfeld nói:

Trong khi trí tuệ nhân tạo tổng quát, hay AGI - một loại AI có thể thực hiện bất kỳ nhiệm vụ trí tuệ nào mà con người có thể làm được - vẫn còn là giả thuyết, “điều đó không có nghĩa rằng công nghệ mà chúng ta đang có hiện nay không thể tạo ra sự biến động xã hội lớn. Và tôi nghĩ đó cũng là điều Đức Lêô đang quan tâm.”

Bà nói thêm,

“AI mà chúng ta có - AI tạo sinh - sẽ thay thế một số công nhân trong những lĩnh vực đòi hỏi kỹ năng nhận thức, theo cùng cách thức mà Cuộc Cách mạng Công nghệ đã thay thế lao động tay chân.”

Việc quản lý cũng đang là một mối quan tâm lớn; gói ngân sách “Dự luật Lớn và Đẹp” của chính quyền Trump đang nhắm đến việc cấm các tiểu bang kiểm soát AI trong một thập kỷ. Hoa Kỳ hiện không có luật liên bang nào liên quan đến việc kiểm soát AI, và Tổng thống Donald Trump đã bãi bỏ sắc lệnh hành pháp hiện hành về đạo đức và tiêu chuẩn an toàn AI vào tháng 1-2025.

Herzfeld nói:

“Chúng ta đã thấy châu Âu đang cố gắng phát triển các khuôn khổ và tiêu chuẩn đạo đức. Trung Quốc sẽ đơn giản chỉ cấm một số chương trình nhất định và đảm bảo rằng chúng chỉ nằm trong tay những người nắm quyền. Còn nước Mỹ có lẽ sẽ chẳng làm gì cả.”

Tuy nhiên, Herzfeld cho rằng: Vatican không muốn tham gia sâu vào môi trường quản lý; thay vào đó, bà cho rằng lời khuyên về đạo đức sẽ là đóng góp mạnh mẽ nhất của Vatican cho các cuộc tranh luận về AI đang diễn ra.

Herzfeld nhận định:

“Tôi không nghĩ Vatican và vị Giáo hoàng mới xem vai trò của mình là can thiệp chính xác vào những nơi mà các cơ quan chính phủ ngại bước vào, nhưng sẽ đưa ra lời kêu gọi đạo đức mạnh mẽ để kiểm soát các công nghệ này - và làm những gì có thể được để giảm thiểu những tác hại mà chúng có thể gây ra.”

Tác giả: Kimberley Heatherington

Xuân Đại (TGPSG) biên dịch từ OSV