Còn bao nhiêu vị tử đạo Việt Nam đang trong quá trình tuyên Thánh?

TGPSG -- 

I. NHỮNG VỊ HIỂN THÁNH ĐÃ ĐƯỢC TUYÊN PHONG:

Ngày 19/06/1988, Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II (nay cũng là vị Hiển Thánh) đã tôn phong 117 Chân Phước tử đạo Việt Nam lên hàng Hiển Thánh. Các vị tử đạo này chỉ là những vị đại diện được chọn giữa vô vàn vị tử đạo (ước tính từ 130.000 – 300.000 vị tử đạo) đã hy sinh mạng sống vì đức tin.

Trong số 117 vị tử đạo này, có 96 người Việt Nam, 11 vị dòng Đa Minh người Tây Ban Nha và 10 giáo sĩ người Pháp của Hội Truyền giáo Hải ngoại Paris (Missions Etrangères de Paris - MEP), đã được phong chân phước trong bốn dịp khác nhau:

• 64 vị do Đức Giáo Hoàng Lêô XIII phong chân phước vào ngày 27/05/1900;
• 08 vị do Đức Giáo Hoàng Piô X phong chân phước vào ngày 20/05/1906;
• 20 vị do Đức Giáo Hoàng Piô X phong chân phước vào ngày 02/05/1909;
• và 25 vị do Đức Giáo Hoàng Piô XII phong chân phước vào ngày 29/04/1951. 

Ngày 05/03/2000, cũng chính Thánh Giáo Hoàng Gioan Phaolô II đã phong chân phước (á thánh) cho thầy giảng Anrê Phú Yên (tử đạo năm 1644), người vẫn được coi là vị tử đạo đầu tiên của Giáo Hội Việt Nam.

Đức Gioan Phaolô II khi quyết định tuyên phong Hiển Thánh cho cả những người có tên tuổi được biết đến và không được biết đến, dành cho các ngài một ngày lễ chung trong lịch Phụng Vụ Roma (ngày 24/11) ở bậc lễ nhớ buộc. Đây là một vinh dự cho Giáo Hội Việt Nam, vì trong lịch Phụng Vụ Roma sau cải cách của Công Đồng Vatican II, khá ít các nhóm các vị tử đạo theo quốc gia được ghi vào lịch chung, và nếu có thì cũng thường ở bậc lễ nhớ không buộc (các Thánh Tử Đạo Canada và Bắc Mỹ - 19/10, các Thánh Tử Đạo Trung Quốc - 09/07, các Thánh Tử Đạo Mexicô - 21/05, các thánh Tử Đạo Nhật Bản-Philippines 28/09)

Trong khi đó, một số Thánh Tử Đạo của các Giáo Hội ở Châu Á và Châu Phi lại được đặt ở hàng lễ nhớ buộc như một cách vinh danh tính hoàn vũ của Giáo Hội (các Thánh Tử Đạo Nhật Bản - 06/02, các Thánh Tử Đạo Uganda - 03/06, các Thánh Tử Đạo Triều Tiên - 20/09, và các Thánh Tử Đạo Việt Nam - 24/11).

Dĩ nhiên, tại Việt Nam, lễ này được mừng như lễ trọng riêng. Hội Đồng Giám Mục Việt Nam còn xin Tòa Thánh dời lễ này vào Chúa Nhật XXXIII Thường Niên để giáo dân các giáo xứ được kính trọng thể các vị tổ tiên của mình trong đời sống đức tin.

Tuy nhiên, có phải là hồ sơ của các Thánh Tử Đạo Việt Nam trong giai đoạn 300-400 năm đầu tiên đã hoàn toàn kết thúc rồi chăng? Theo tìm hiểu của người viết bài, thực sự là chưa. Ngoài 117 vị Hiển Thánh và 1 vị Chân Phước là đại diện cho mọi thành phần dân Chúa, thực ra vẫn còn nhiều hồ sơ của các Đấng Đáng Kính và Tôi Tớ Chúa đang nằm trong kho lưu trữ của Thánh Bộ Phong Thánh.

II. NHỮNG VỊ ĐÁNG KÍNH - TÔI TỚ CHÚA – HIỀN PHÚC TỬ ĐẠO:

Có lẽ đứng đầu trong số các vị tử đạo chưa được tuyên phong phải kể đến anh Phanxicô là một tân tòng trẻ, chịu tử đạo vì làm việc bác ái năm 1630 tại Thăng Long. Không thực sự rõ anh đã chính thức có tên trong hồ sơ các Tôi Tớ Chúa hay chưa (có lẽ chưa), dù câu chuyện của anh hầu như được các sử gia đề cập tới và chính sự kiện anh tử đạo 14 năm trước Chân Phước Anrê người Phú Yên thật đáng để anh được tôn vinh là vị tử đạo đầu tiên ở Đàng Ngoài[1]. Ngoài ra, những sử liệu đây đó cũng ước lượng rằng có hơn 200 nữ tu Mến Thánh Giá đã chịu tử đạo trong suốt thời gian bách hại, cho thấy sự anh dũng cao cả của những người được coi là liễu yếu đào tơ…

Ngoài những chứng từ được chính các vị thừa sai kể lại trong các sách vở đây đó về các vị tử đạo mà chưa được lập hồ sơ, thì sau đây là một vài tư liệu mà người viết bài có dịp tìm hiểu về trường hợp của những Đấng Đáng Kính, Tôi Tớ Chúa hay gọi cách chung là các Hiền Phúc Tử Đạo đã được lập hồ sơ và đệ trình Thánh Bộ Phong Thánh.

1. Cha Bùi Đức Sinh (1961)

Trong cuốn “Bách chu niên bốn chân phước tử đạo”, tác giả nhận định rằng “ngoài 38 hiển thánh được tuyên phong sau này vào năm 1988, dòng Đa Minh tại Việt Nam hiện còn có 118 đấng đáng kính tử đạo, đã hoàn tất hồ sơ để suy tôn chân phước, gồm 18 linh mục Dòng, 9 linh mục huynh đoàn và 91 giáo dân”[2].

2. Tiến sĩ Trần An Bài (1990):

Trong hạnh thánh Giuse Túc, tác giả cuốn Thiên Hùng Sử 117 Hiển Thánh Tử Đạo Việt Nam viết rằng: “Nhiều bạn bè cùng bị giam với anh như Phêrô Kiên (18 tuổi), Phêrô Ngân (15 tuổi), Phêrô Lương (20 tuổi) cũng được kể vào số Tôi Tớ Chúa đang được chuẩn bị suy tôn chân phước. Các anh thường gặp nhau đọc kinh chung và an ủi khích lệ nhau can đảm đến cùng. (M. Gispert, Summarium Servorum Dei khu vực dòng Đaminh Rôma 1928, tr. 514.)”[3]

3. Tòa Giám Mục Qui Nhơn (2017):

Trong cuốn Cẩm Nang Năm Thánh Giáo Phận Qui Nhơn 2017-2018 có ghi chú: “Trong số 41 người của Giáo phận Đông Đàng Trong đã chịu chết vì đạo từ năm 1860 đến 1862, ngày 12 tháng 11 năm 1918 Tòa Thánh ban hành sắc lệnh tuyên bố 20 vị là những Tôi Tớ Chúa, chờ ngày được tôn phong chân phước, và người đứng đầu danh sách là cha Phaolô Châu, giám đốc chủng viện Làng Sông. Trong số này có 16 vị thuộc giáo phận Qui Nhơn ngày nay[4]”.

4. Trung Nhân (2015)

Trong một bài báo viết về những vị Tôi Tớ Chúa hay còn gọi là các vị hiền phúc tử đạo, tác giả đã sưu tầm một vài địa điểm liên quan. “Một vài giáo xứ thuộc giáo phận Thái Bình - địa phận có 19 thánh nhân trong hàng ngũ 117 vị Hiển thánh (5 linh mục, 4 thầy giảng, 5 nông dân, 4 ngư dân và 1 thợ may) và hơn 500 vị tử đạo. Tại nhiều nhà thờ chúng tôi đến, nhiều ngôi mộ tập thể đã được cải táng hoặc còn nguyên vẹn từ ngày đầu chôn những chứng nhân đức tin sẵn sàng chọn cái chết để không bước qua Thánh Giá hay vì “ngoan cố không chịu bỏ đạo”[5]. Chẳng hạn, tác giả bài báo liệt kê một số địa danh đây đó như họ Kính Danh có 38 bộ hài cốt của các Tôi Tớ Chúa. Giáo xứ Kẻ Bái (Bồ Ngọc ngày nay) có Đống Năm Mươi, nơi ghi dấu cảnh giam cầm và thiêu sinh 50 vị tử đạo năm 1862. Ngoài ra, giáo họ Trần Xá thuộc giáo xứ Cao Xá có một vị thánh đã được tuyên phong và 42 vị hiền phúc tử đạo. Giáo xứ Kẻ Bền giáo phận Thanh Hóa, có một ngôi mộ tập thể chôn xác 72 giáo dân bị thiêu chết vào năm 1883. Giáo xứ Cây Da thuộc Tổng Giáo Phận Huế có Lăng Tử Đạo chứa đựng 120 hài cốt các vị đã được phước tử đạo năm 1885, thời kỳ Văn Thân. Hay ở nhà thờ Mồ Vũng Tàu, cách nhà thờ Chánh Tòa Vũng Tàu khoảng 300m, dù chỉ là một ngôi nguyện đường khiêm tốn, không có dáng vẻ gì đặc biệt, nhưng đây chính là nơi cất giữ 300 hài cốt của các tín hữu Bà Rịa tử đạo vào năm 1862 tại nhà ngục Phước Lễ.

5. Cha Phan Tấn Thành (2018):

Trong bài viết “Những Bản Văn Pháp Lý Của Vụ Án 117 Thánh Tử Đạo Việt Nam”, tác giả nhận định:  “Ngày 29/4/1951, do tông thư Albae iam ad messem Đức Thánh Cha Pio XII phong chân phước cho 25 vị. AAS 43 (1951) 305-310. Lần này chỉ có các chân phước thuộc giáo phận Bùi Chu thuộc dòng Đaminh ở Việt Nam. Trong bản tường trình, cha Tổng quyền Dòng cho biết lịch sử ly kỳ của vụ án này. Khởi đầu (năm 1917) Dòng xin mở hồ sơ phong chân phước cho 1740 tôi tớ Chúa chịu tử đạo vào những năm 1856-1862.  Tòa Thánh thấy ngộp, yêu cầu phân ra 4 cấp dựa trên giá trị các nhân chứng. Sau khi đã phân cấp rồi, đến lượt phải thanh lọc: cấp IV bị loại, còn lại 1315 vị. Cấp III đứng chờ, và các vị cấp II và cấp I tiếp tục hành trình. Cuối cùng chỉ còn cấp I được tuyển, gồm 25 vị”[6].

6. Cha Trần Xuân Huệ (2018):

Trên trang web của giáo phận Bà Rịa, trong bài viết Bài Thuyết Trình Về Các Thánh Tử Đạo Việt Nam và Các Vị Tử Đạo Bà Rịa, tác giả trích dẫn nhiều sử liệu xưa và lượng định: “Từ 2 cuộc bách hại năm 1862, máu của gần 650 vị tử đạo đã thấm xuống mảnh đất Phước Tuy - Bà Rịa này”[7].

7. Đức Cha Phêrô Nguyễn Văn Đệ (2019):

Trong bài viết “Hiền phúc Thái Bình”, Đức Cha viết: “Trong số hồ sơ các Hiền phúc tử đạo - còn gọi là “Tôi tớ Chúa” - có tên trong sổ bộ Rôma chờ ngày Giáo hội tôn phong lên hàng Chân phước và Hiển thánh thì giáo phận Thái Bình có hơn 510 vị. Trong hơn 510 Hiền phúc tử đạo Thái Bình có 12 Hiền phúc là linh mục, 32 Hiền phúc là tu sĩ, 64 Hiền phúc là thầy giảng và chủng sinh, còn lại là giáo dân. Các Hiền phúc tử đạo Thái Bình được phân chia như sau: Giáo hạt Đông Hưng 70 vị; hạt Kiến Xương 39 vị; Đông Hưng Yên 118 vị; Tây Hưng Yên 116 vị; Thành Phố 59 vị; Thái Thụy 63 vị; Nam Tiền Hải 44 vị và Bắc Tiền Hải 2 vị”[8].

8. Cha Vũ Thành (2020):

Trong sách Dòng Máu Anh Hùng, cha Vũ Thành viết rằng: “Ngoài số 117 vị Chân Phúc còn rất nhiều vị tử đạo khác đã được nhận vào sổ đáng kính hay tôi tớ Chúa. Trong khoảng thời gian dài ấy các hồ sơ điều tra đã được tiến hành rất kỹ lưỡng trong nhiều đợt khác nhau mà chúng tôi xin vắn tắt trình bầy các diễn tiến[9]”. Cụ thể, tác giả đề cập tới ba bộ hồ sơ lớn:

• Hồ sơ tử đạo dưới thời các cha dòng Tên (một hồ sơ tường thuật cuộc xưng đạo và tử đạo của các giáo dân ở miền Trung, một hồ sơ khác tại Bắc Việt nói về Cha Bucharelli, bị bắt và tử đạo cùng với 9 giáo dân Việt Nam năm 1723. Một hồ sơ khác nữa về cuộc tử đạo của 4 cha dòng Tên và hai thầy giảng Việt Nam, đứng đầu là Cha Barthôlômô Alvarez, tử đạo năm 1737)
• Hồ sơ tử đạo do các cha thừa sai Pháp (một hồ sơ nói đến 38 vị có tên, và 32 vị vô danh tử đạo trong khoảng 1664-1668, một hồ sơ khác nói đến hai linh mục chết dưới thời Tây Sơn, bốn vị chết dưới thời Thiệu Trị và Tự Ðức, một hồ sơ khác nữa dẫn đến Sắc Lệnh của Tòa Thánh 13/2/1879 ghi nhận 21 vị tử đạo Việt nam cùng với 13 vị tử đạo Trung Hoa lên bậc Ðáng Kính, một hồ sơ khác về Tôi Tớ Chúa Phêrô Khang và 44 bạn tử đạo tại địa phận Tây Bắc Việt, một hồ sơ khác nữa nói đến các Tôi Tớ Chúa Phaolô và Gioan Châu, Giacôbê Thông và 40 bạn tử đạo, trong khoảng 1858-1861 thuộc hai địa phận Vinh và Qui Nhơn)
• Hồ sơ do các cha dòng Ðaminh thiết lập (Ngoài các vị đã được đề cập đến các bộ hồ sơ và đã được tuyên phong hiển thánh vào năm 1988, thì đây hồ sơ vĩ đại nhất trong lịch sử Giáo Hội Việt Nam với 1315 vị tử đạo[10], sau này 27 trường hợp vô danh được loại ra còn lại 1288 vị. Tuy nhiên Bộ Phong Thánh không thể nghiên cứu hồ sơ dầy cộm, gồm mười pho sách in lớn, nên đã yêu cầu chọn một số vị đặc sắc. Trong số hơn 1000 vị đó, Ðức Giáo Hoàng Piô XII đã tôn phong 25 vị trong bộ hồ sơ đó lên hàng chân phước và Đức Gioan Phaolô II đã phong các vị đó lên hàng hiển thánh.

9. Cha Antôn Nguyễn Văn Độ (2024):

Tác giả nhận định: “Hiện nay, hơn 10 ngàn hồ sơ tuyên thánh của các tín hữu Công giáo Việt Nam đang được lưu giữ trong văn phòng của Thánh Bộ Tuyên Thánh ở Rôma”^[11].

Nhìn chung: Có thể thấy, con số các Đấng Đáng Kính, Tôi Tớ Chúa, tức là các Hiền Phúc Tử Đạo rải rác ở đây đó khắp Giáo Hội Việt Nam là rất lớn. Có tác giả còn nhận định: “Trong suốt 300 năm bắt Đạo, trải qua sáu triều Vua: Trịnh, Nguyễn, Tây Sơn, Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức, Giáo Hội Việt Nam đã có hơn 100 ngàn Đấng Tử Đạo được ghi nhận trong sổ sách, trong số này, có 58 giám mục và linh mục ngoại quốc thuộc nhiều nước như Pháp, Tây Ban Nha, Bồ đào Nha, Hà Lan, Italia, 15 linh mục Việt Nam, 340 thầy giảng, 270 nữ tu Mến Thánh Giá, 99.182 giáo dân. Đó là chưa kể con số rất đông các tín hữu bị chết mất tích trong các cơn bắt Đạo vì lưu đày, vì phải trốn tránh vào những nơi hẻo lánh. Đó là chưa kể rất nhiều tín hữu phải chết do cuộc Phân Sáp bốn trăm ngàn người Công Giáo dưới triều Vua Tự Đức. Đó còn là chưa kể con số hơn mười mấy vạn người công giáo bị chết khi có Phong trào Văn Thân nổi lên tàn sát người Công Giáo… Như thế, con số Cha Ông Tử Đạo chúng ta, trong ba trăm năm bị bắt Đạo, phải tính lên đến ba trăm ngàn người trong vòng ba trăm năm. Nếu tính theo tỷ lệ, trong ba trăm năm bắt Đạo, cứ một trăm năm thì có một trăm ngàn Vị Tử đạo. Và theo tỷ lệ này, cứ một năm, có một ngàn Vị Tử Đạo; và đổ đồng, cứ một ngày, có hơn hai Vị Tử Đạo!”[12] Điều này phù hợp với con số ước lượng từ 130.000 – 300.000 vị tử đạo trong lịch sử Giáo Hội Việt Nam, cho dù xương cốt, thánh tích của rất nhiều vị đã mất mát vì bị hành quyết, thất lạc, chôn vùi hay thậm chí danh tánh của các ngài có bị quên lãng đi nữa. Hồ sơ của các vị đang ở trong văn khố của Thánh Bộ Phong Thánh chính xác là bao nhiêu, thực lòng chúng ta cũng chưa có con số cụ thể. Nhưng dù là 1.000 vị hay 10.000 vị đi nữa, có lẽ vẫn không là quá nhiều so với đông đảo các chứng nhân đức tin đã đổ máu ra trên dải đất Việt Nam này!

III. MỘT NIỀM HY VỌNG

Nhưng 117 vị Hiển Thánh Tử Đạo Việt Nam không phải là quá đủ rồi hay sao? Giáo Hội Việt Nam có nên tiếp tục hy vọng và tích cực xúc tiến các hồ sơ tuyên phong chân phước và hiển thánh cho các Đấng Đáng Kính, Tôi Tớ Chúa hay gọi chung là các hiền phúc tử đạo này không? Thưa có. Bởi vì các ngài là những chứng nhân sống động của đức tin Kitô giáo trong hoàn cảnh lịch sử đầy thử thách của thời bách hại. Việc tiếp tục thúc đẩy hồ sơ phong thánh cho các vị này không chỉ là một hành động tưởng nhớ quá khứ chỉ để hãnh diện suông. Nó cũng không phải là niềm tự hào đơn thuần cho gia đình, dòng họ và giáo xứ một ngày nào đó khi chứng kiến Sổ Rửa Tội của giáo xứ đó cần phải cập nhật ghi chú cho hẳn hoi về tình trạng của các vị này, rằng đã được phong chân phước ngày nào, hiển thánh ngày nào.

Nhưng việc tiếp tục hy vọng thấy các vị tử đạo này được tôn vinh chính thức trên bàn thờ còn là dịp để Giáo Hội tuyên xưng đức tin, nhấn mạnh tầm quan trọng của lòng can đảm và sự trung thành tuyệt đối với Chúa cho chúng ta là con cháu của các ngài trong đời sống hàng ngày. Các vị tử đạo ấy đã hy sinh mạng sống, chịu đau khổ và bất công, nhưng vẫn trung thành với Tin Mừng đến phút giây cuối cùng; Chính câu chuyện của các ngài trở thành gương sáng tuyệt vời và nguồn cảm hứng sống động, giúp các tín hữu hôm nay nhận ra rằng đức tin không chỉ là lý thuyết mà là sự dấn thân cụ thể hằng ngày trong những thử thách hôm nay. Vì vậy, hy vọng và sự kiên trì trong việc hoàn thiện những hồ sơ này vẫn là điều cần thiết, không chỉ để tôn vinh các ngài, mà còn là niềm hy vọng cho Giáo Hội Việt Nam về một mùa gặt bội thu các Kitô hữu hôm nay và ngày mai.

Con Chiên Nhỏ (TGPSG)