Thánh Augustinô nói gì với thế kỷ 21 qua Đức Lêô XIV

TGPSG / Aleteia - Đức Giáo hoàng đương nhiệm thường xuyên nhắc đến Thánh Tiến sĩ Augustino với những giáo huấn vẫn còn mang đầy tính thời sự như cách đây 1.600 năm.

“Tôi là một người con của Thánh Augustino…”: Đức Giáo hoàng Lêô XIV là vị giáo hoàng Dòng Thánh Augustinô đầu tiên của thời hiện đại.

Trong diễn văn khai mạc từ hành lang Đền thờ Thánh Phêrô, ngài đã tự giới thiệu mình như là người thừa hưởng di sản tinh thần của vị Giám mục thành Hippo. Kể từ đó, vị giáo hoàng thứ 267 liên tục trích dẫn Thánh Augustino trong các bài phát biểu và bài giảng của mình.

I.MEDIA đã phỏng vấn 3 chuyên gia hàng đầu về vị Tiến sĩ Hội Thánh này để hiểu xem Đức Giám mục sống vào thế kỷ V (354–430) có thể nói gì với thế kỷ XXI, và tư tưởng của ngài có thể định hướng triều đại của Đức Giáo hoàng Lêô XIV như thế nào.

I. Hiệp nhất là chủ đề trung tâm

“Có vẻ như trong mật nghị, chủ đề hiệp nhất là điều đã thu hút sự quan tâm của các hồng y. Đây là một chủ đề mang tính Augustinô điển hình,” cha Jacques Ollier, giáo sư thần học khoa Notre-Dame của Collège des Bernardins, nhận định.

Thánh Augustinô diễn tả nguyên lý hiệp nhất này một cách đặc biệt trong bài chú giải Thánh vịnh 127 (128). Thật vậy, khẩu hiệu giám mục của Đức Lêô XIV – In illo uno unum (“Trong Đấng Duy Nhất, chúng ta là một”) – xuất phát từ bản văn này.

Hiệp nhất trước hết và trên hết chính là điều cốt lõi của đức tin: phát xuất từ Thiên Chúa, Đấng là Một trong Ba Ngôi - Cha, Con và Thánh Thần; Ngài đã ban sự hiệp nhất ấy cho nhân loại. Ngài kêu gọi con người đi vào sự hiệp nhất nội tại ấy của Ngài.

“Sự hiệp nhất này chính là hành trình hoán cải mà Thánh Augustino đã từng trải qua và thuật lại trong tác phẩm Tự Thuật,” nhà thần học Marie-Anne Vannier nhấn mạnh.

“Dù sinh ra trong một gia đình Kitô hữu ở Bắc Phi, Augustinô thuở đầu lại xa rời đức tin. Thời trẻ, ngài từng tìm hiểu các tôn giáo ngoại giáo, đặc biệt là thuyết Ngộ đạo Manikê và Tân-Platon, trước khi bước vào một tiến trình hoán cải dài lâu để trở thành Kitô hữu.”

“Ngài kết luận rằng: sự hiệp nhất với chính mình, công việc khó khăn ấy đối với chính mình, là điều cần thiết để đạt được sự hiệp nhất với người khác, và đó là nền tảng của Giáo hội,” - nhà thần học giải thích.

“Thiên Chúa muốn tất cả chúng ta hiệp nhất trong một gia đình,” Đức Lêô XIV đã nói trong bài giảng lễ khai mạc triều đại giáo hoàng, nhấn mạnh rằng: “Trong một Đức Kitô, chúng ta trở nên một.” Điều này đặc biệt liên quan đến chủ nghĩa đại kết (hiệp nhất Kitô giáo), mặc dù trong thời của Thánh Augustinô, nhu cầu này chưa xuất hiện, bà Vannier ghi nhận.

II. Hòa bình chống lại sự suy tàn

Thánh Augustinô đã sống trong một giai đoạn bất ổn lớn. Đế quốc Rôma, từng hùng mạnh suốt nhiều thế kỷ, đang chao đảo bởi các cuộc xâm lăng của quân man di. Năm 410, người Visigoth cướp phá thành Rôma, và Thánh Augustino đã thoát chết trong gang tấc. Ngài qua đời năm 430, khi quân Vandal đang áp sát Hippo và Carthage.

Tuy nhiên, trong suốt cuộc đời, Augustino không rơi vào tình trạng hoảng loạn như nhiều người đương thời. “Với niềm say mê Tin Mừng, ngài tìm thấy nơi đó một sự xác tín rằng: giữa những thảm họa dồn dập, vẫn có một điều gì đó sẽ xảy ra” - cha Ollier ghi nhận.

Thánh Augustino cũng biết rằng, như Đức Giêsu đã khẳng định, “Ơn cứu độ đã gần kề.”

Có người cho rằng các biến cố kinh hoàng ấy là do ảnh hưởng ngày càng lớn của Kitô giáo. Đáp lại, Augustinô trong tác phẩm Thế giới của Thiên Chúa, khẳng định rằng “sự suy tàn đã có từ lâu” và hoạt động của các Kitô hữu là tích cực, bà Marie-AnnVannier nhấn mạnh.

“Ngài tin rằng những hỗn loạn của thế giới phải được giải quyết khởi đi từ chính bản thân mỗi người và từ Hội Thánh, nghĩa là phải mang lại trật tự cho Hội Thánh - điều mà Đức Giáo hoàng Phanxicô đã khởi sự và, tôi tin rằng, Đức Lêô sẽ tiếp nối,” cha Ollier nói.

Rồi, cha Ollier ghi nhận, chúng ta có trách nhiệm mở rộng sự an bình này cho toàn thế giới, như Đức Lêô XIV đã trình bày qua các sứ điệp về Ukraine và Đất Thánh.

Tư tưởng Augustinô về “một chu trình hòa bình tốt đẹp” – đối lập với chủ nghĩa thảm hoạ bi quan – cũng đã xuất hiện trong bài diễn văn đầu tiên của ngài, kêu gọi một nền hòa bình “phi vũ trang và giải trừ vũ khí,” tức một thái độ sống hòa bình sẽ tự sản sinh ra hòa bình.

III. Khôn ngoan và khiêm nhường

Hơn nữa, như giáo sư thần học Jérôme Alexandre (khoa Notre-Dame của Collège des Bernardins) nhận xét, quan niệm về hòa bình theo tinh thần Augustinô nơi Đức Lêô XIV không phải là một “sự đồng thuận dựa trên sự giống hệt nhau, nhưng là sự đón nhận những khác biệt.” Dĩ nhiên, điều này đòi hỏi một thái độ khiêm nhường.

Bottom of Form

Thánh Augustinô đã chứng kiến trong thời đại mình sự thay đổi của mối tương quan giữa Hội Thánh và đế quốc Rôma đang suy tàn, đặc biệt với sự kiện ban hành Sắc lệnh Thessalonica, khi Hoàng đế Theodosius chính thức công nhận Kitô giáo vào năm 380.

Thế nhưng, “nơi Augustinô không hề có tinh thần khải hoàn chủ nghĩa,” bà Marie-Anne Vannier nhấn mạnh.

Đã từng học hỏi từ nhiều triết gia ngoại giáo, Augustinô xác tín rằng Hội Thánh cần tiếp tục đối thoại với họ. Bà Vannier nói: “Để phân định, Thánh Augustinô luôn biết lắng nghe và kiên nhẫn; chúng ta cũng thấy khuynh hướng này nơi Đức Lêô kể từ khi được bầu chọn,”

“Đức khiêm nhường chính là khám phá vĩ đại của Thánh Augustinô từ giây phút hoán cải, và ngài không ngừng trở lại với nó cho đến khi qua đời,” Jérôme Alexandre khẳng định. Cội nguồn của điều này nằm ở chỗ: “Khi nhập thể, chính Thiên Chúa đã chọn con đường khiêm nhường và trao cho nhân loại như một mẫu gương.”

Ý tưởng về “tính Công giáo” do Giám mục thành Hippo khai triển chính là “một biểu hiện đa diện và phổ quát của cùng một đức tin.”

“Thánh Augustinô không phải là người giáo điều,” bà Vannier giải thích. Bà lưu ý rằng “chủ nghĩa Augustinô chính trị” – vốn đối lập thế giới của Thiên Chúa và thế giới của loài người theo cách nhị nguyên, đã dẫn đến quan niệm thần quyền thời trung cổ – thật ra không đúng với sự khôn ngoan thận trọng của Thánh Augustinô.

Bà trích lời Thánh Augustinô trong tác phẩm “Về Chúa Ba Ngôi:

Hãy để độc giả theo tôi khi họ chia sẻ niềm xác tín của tôi; hãy để họ tìm kiếm với tôi khi họ nhận ra họ đang lầm lạc; khi họ nhận ra tôi đang lầm lạc, hãy để họ gọi tôi trở về với họ. Như vậy, chúng ta sẽ cùng nhau tiến bước trên con đường tình yêu, đến gần hơn với Đấng mà người ta thường nói: "Hãy luôn tìm kiếm Thánh Nhan Người."

IV. “Với anh em, tôi là một Kitô hữu”

Đức khiêm nhường của Augustinô còn được phản chiếu nơi quan niệm của Đức Lêô XIV về sứ vụ giáo hoàng: “Với anh em, tôi là một Kitô hữu; vì anh em, tôi là một giám mục,” Đức Lêô XIV đã tuyên bố như thế khi trích lại lời của Thánh Augustinô trong những phát biểu đầu tiên triều đại giáo hoàng của ngài.

Tuy nhiên, bà Marie-Anne Vannier chỉ ra rằng: sự phát triển giáo lý về quyền tối thượng của Thánh Phêrô vẫn chưa thực sự tiến triển vào thời Thánh Augustino. Phải qua một thời gian ngắn sau khi Thánh Augustino qua đời, nó mới thực sự được định nghĩa bởi Đức Giáo hoàng Lêô Cả (440-461) – là người đã định nghĩa Giáo hoàng là "Tôi tớ của các tôi tớ Chúa".

“Vì thế, thật khó để rút ra những bài học về cách Đức Lêô XIV sẽ thi hành thừa tác vụ của ngài,” bà nhận định.

Dẫu vậy, nơi tư cách một mục tử, “Thánh Augustino là người biết lắng nghe nhiều và sẵn sàng thay đổi quan điểm khi cần thiết,” bà nói thêm. Một ví dụ điển hình là cách ngài tiếp cận vấn đề lạc giáo Pelagio. Jérôme Alexandre cũng nhấn mạnh cuộc chiến của ngài chống lại ly giáo Đônatô, “một dạng cực đoan tôn giáo của thời ấy.”

Những thách đố đó ngày nay vẫn còn, tuy mang hình thức khác – nhất là qua sự phân cực mạnh mẽ trong Hội Thánh. Cha Ollier ghi nhận: Trong bối cảnh ấy, Đức Lêô XIV có thể noi gương Thánh Augustino bằng cách tránh một “giọng điệu luân lý hóa” hay một thái độ áp đặt, vốn là điều mà Đức Giáo hoàng Phanxicô đôi khi bị phê bình.

“Trong sách Tự Thuật, Thánh Augustino đã nhớ lại rằng: ngài chỉ được cứu vì Chúa đã kéo ngài ra khỏi những ngọn lửa,” cha Oliver kết luận.

Tác giả: I.Media 

FX. Nguyễn Hữu Sang (TGPSG) biên dịch từ Aleteia