Đức Lêô XIV: Đức tin và lý trí nâng đỡ và bổ túc cho nhau

Tác giả: Deborah Castellano Lubov

Xuân Đại (TGPSG) biên dịch từ Vatican News

TGPSG/Vatican News -- Đức Giáo Hoàng Lêô XIV gửi sứ điệp đến Đại hội Quốc tế về Triết học diễn ra tại Asuncion, Paraguay, tái khẳng định mối tương quan bổ túc giữa đức tin và lý trí, đồng thời nhấn mạnh vai trò của người Kitô hữu được mời gọi tham gia đối thoại và “luôn sẵn sàng trả lời cho bất cứ ai chất vấn về niềm hy vọng của mình.”

“Đức tin và lý trí không chỉ không đối nghịch, mà còn nâng đỡ và hoàn thiện cho nhau một cách thật kỳ diệu…”

Đức Giáo Hoàng Lêô XIV đã nhắc lại quan điểm này - vốn được các thánh và các vị tiền nhiệm của ngài đề xuất từ lâu - trong sứ điệp gửi đến Đại hội Quốc tế về Triết học: Những đóng góp cho Văn hóa, Triết học, Kitô giáo và Châu Mỹ Latinh, kết thúc vào thứ Sáu tại Đại học Công giáo “Đức Mẹ Vô Nhiễm Asuncion”, Paraguay.

Đức Giáo Hoàng nhận định rằng cuộc gặp gỡ học thuật cấp cao này, quy tụ nhiều chuyên gia quốc tế, nhằm phân tích “vai trò và ý nghĩa của tư tưởng triết học Kitô giáo trong việc hình thành văn hóa của châu lục, soi sáng - khởi đi từ đức tin - những thách đố của thời đại chúng ta,” và hướng đến việc “tạo ra không gian cho ‘gặp gỡ, phân định, đối thoại và định hướng.’”

Trả lời cho niềm hy vọng trong anh em

Trước hết khi nói về “gặp gỡ”, Đức Giáo Hoàng cho rằng đây là một mục tiêu đáng quý, chống lại cám dỗ của những người vốn cho rằng triết học - xuất phát từ bối cảnh ngoại giáo - là mối đe dọa có thể “làm ô nhiễm” sự tinh tuyền của đức tin Kitô giáo, nên họ tỏ ra nghi ngờ triết học.

Trái lại, Đức Giáo Hoàng nhấn mạnh lời Thánh Âu Tinh: “Ai cho rằng phải hoàn toàn tránh xa triết học thì chẳng khác nào nói rằng chúng ta không nên yêu mến sự khôn ngoan.”

Vì thế, ngài nói, người tín hữu không nên xa lánh những gì các trường phái triết học khác nhau đề xuất, nhưng hãy đối thoại với họ, khởi đi từ Kinh Thánh. “Như vậy,” ngài nói thêm, “tư tưởng triết học trở thành không gian ưu tuyển cho cuộc gặp gỡ với những người chưa chia sẻ cùng một hồng ân đức tin.”

Điều thiện mà triết gia có đức tin có thể thực hiện

Đức Giáo Hoàng than thở: “Từ kinh nghiệm của mình, tôi biết rõ rằng: sự vô tín thường gắn liền với nhiều định kiến - lịch sử, triết học hay những dạng khác.”

Đức Giáo Hoàng cảnh báo không nên “biến triết học thành một công cụ biện giáo đơn thuần,” nhưng ngài khuyến khích khám phá giá trị lớn lao mà triết học có thể mang lại.

Đức Giáo Hoàng Lêô XIV nhấn mạnh: “Điều thiện mà một triết gia có đức tin có thể thực hiện thật lớn lao - vừa qua chứng tá đời sống, vừa qua điều mà Thánh Phêrô Tông đồ mời gọi: ‘Hãy tôn Đức Kitô là Chúa trong lòng anh em, và luôn sẵn sàng trả lời cho bất cứ ai chất vấn về niềm hy vọng trong anh em.’”

Tầm cao và nguy cơ của triết học

Mục tiêu thứ hai - “chẩn đoán” - giúp chúng ta vạch trần ảo tưởng cho rằng có thể đạt tới tri thức siêu việt chỉ nhờ phân tích lý trí, đến mức lẫn lộn giữa điều thiện của đời sống “theo lý trí” với những ân ban chỉ có thể đến từ ân sủng Thiên Chúa.

Chúng ta không được quên rằng triết học, như một công trình đòi hỏi trí tuệ con người, có thể vươn lên những đỉnh cao khai sáng và thăng hoa, nhưng cũng có thể rơi vào vực sâu tăm tối của bi quan, hoài nghi nhân loại và tương đối chủ nghĩa, nơi lý trí - khi tách khỏi ánh sáng đức tin - chỉ còn là cái bóng của chính mình.

Không phải mọi điều được gắn nhãn “hợp lý” hay “triết học” đều có cùng giá trị; hoa trái của nó được đo lường bằng sự phù hợp với chân lý hiện hữu và bằng mức độ cởi mở đón nhận ân sủng soi sáng mọi trí tuệ.

Đức tin và lý trí nâng đỡ và hoàn thiện cho nhau

“Với lòng cảm thông chân thành dành cho mọi người,” Đức Giáo Hoàng nói, “chúng ta phải góp phần để công trình cao quý của triết học ngày càng làm sáng tỏ phẩm giá của con người được tạo dựng theo hình ảnh Thiên Chúa, sự phân biệt rõ ràng giữa điều thiện và điều ác, cũng như cấu trúc huyền diệu của thực tại dẫn đưa con người đến với Đấng Tạo Hóa và Cứu Chuộc.”

Đức Giáo Hoàng khẳng định bước kế tiếp - đối thoại - chính là việc cơ bản cốt yếu. “Đối thoại đã mang lại hoa trái phi thường cho các nhà tư tưởng, thần học gia và triết gia Kitô giáo. Họ đã chứng minh rằng lý trí con người là món quà được Đấng Tạo Hóa ban tặng, và rằng khát vọng sâu thẳm nhất của trí tuệ con người hướng đến sự khôn ngoan - sự khôn ngoan được tỏ lộ nơi công trình tạo dựng và đạt đến viên mãn trong cuộc gặp gỡ với Đức Giêsu Kitô, Đấng mạc khải Chúa Cha cho chúng ta.”

“Theo hướng nhìn này -vốn đã được thể hiện ngay từ thế kỷ II nơi Thánh Justino - triết gia và là vị tử đạo, rồi được tiếp nối bởi những vị lỗi lạc như Thánh Bônaventura và Thánh Tôma Aquinô,” Đức Giáo Hoàng Lêô XIV nhấn mạnh, “chúng ta thấy rõ rằng đức tin và lý trí không hề đối nghịch, nhưng nâng đỡ và hoàn thiện cho nhau một cách đáng khâm phục.”

Với cùng tâm tình ấy, ngài trích lời vị tiền nhiệm là Thánh Giáo Hoàng Gioan Phaolô II trong thông điệp Fides et Ratio (Đức Tin và Lý Trí, 1998): “Mối dây liên kết mật thiết giữa sự khôn ngoan thần học và tri thức triết học là một trong những kho tàng độc đáo nhất của truyền thống Kitô giáo trong hành trình khám phá chân lý được mạc khải.”

Trong thế giới hôm nay, Đức Thánh Cha nói, “nhà tư tưởng Kitô hữu được mời gọi trở nên dấu chỉ sống động của ơn gọi triết học đích thực - một cuộc tìm kiếm chân thành và kiên trì hướng đến Sự Khôn Ngoan.”