Chống lại chủ nghĩa đắc thắng và tinh thần thế tục – Kỳ 3: Phương thuốc giải độc

CHỐNG LẠI CHỦ NGHĨA ĐẮC THẮNG VÀ TINH THẦN THẾ TỤC
KỲ 3: PHƯƠNG THUỐC GIẢI ĐỘC

Lm Diego Fares, S.J

Khi đến lúc phải tìm kiếm một phương thuốc và sự giúp đỡ để chống lại tên ác quỷ, Đức Trinh Nữ đóng một vai trò quyết định trong linh đạo của Đức Thánh Cha (ĐTC), vốn mang đậm dấu ấn Đức Mẹ: “Đức Maria xuất hiện trong việc cầu nguyện khi ĐTC cầu nguyện về mầu nhiệm nhập thể, sự khó hiểu và thập giá. Mẹ là biểu tượng của thân xác, trái tim và sự dịu dàng” [24]

 Dấu ấn Thánh Mẫu: biện pháp chống chủ nghĩa đắc thắng

Trong “Silencio y palabra”, ĐTC đã sắp xếp những suy tư của mình xung quanh sáu hình ảnh mạnh mẽ về Đức Mẹ: Đức Maria thinh lặng suy ngẫm mọi điều trong trái tim mình; Đức Maria là người “cởi những nút thắt” mà chúng ta đã tự tạo ra cho mình; Đức Maria bảo vệ các con mình dưới tấm áo choàng của chính mình; Đức Maria, với nỗ lực của trái tim, chống lại cái ác và hát bài Magnificat trong nhà bà Elizabeth; Đức Maria cầu nguyện trong Phòng Tiệc Ly với các tông đồ khi họ chờ đợi Chúa. Hình ảnh mạnh mẽ nhất – hình ảnh cuối cùng – là hình ảnh Đức Mẹ dưới chân thập giá: “Chủ nghĩa đắc thắng đã bị phá hủy trong trái tim mệt mỏi của Đức Mẹ dưới chân thập giá”[25]

Thuốc giải độc cho chủ nghĩa đắc thắng bao gồm nỗ lực đặc biệt của trái tim mà Thánh Gioan Phaolô II đã chỉ ra trong Đức Mẹ, và điều mà ĐTC luôn coi như một dấu hiệu của đức tin: “Đối mặt với những biến cố khó khăn và đau đớn của cuộc sống, đáp trả bằng cái giá phải trả của đức tin, cái giá đó chính là “một nỗ lực đặc biệt của trái tim”[26]. Đó là đêm đen của đức tin. […] Đức Maria trên đồi Golgotha phải đối mặt với sự phủ nhận hoàn toàn lời hứa của Thiên Chúa: Con của bà đang đau đớn trên thập giá như một kẻ phạm tội. Vì vậy, chủ nghĩa đắc thắng, bị phá hủy bởi sự sỉ nhục của Chúa Giêsu, cũng bị phá hủy trong trái tim của Người Mẹ; cả hai đều biết cách giữ im lặng” [27].

Nỗi trăn trở của trái tim Đức Maria là một phần lịch sử của rất nhiều nhân chứng đã sống và đang sống giữa hàng ngũ dân trung thành của Chúa. Người ta phân biệt và thể hiện bản chất của mình, không chỉ bằng hành động, mà còn bằng đau khổ: bằng việc chống lại sự dữ, thụ động theo nghĩa là bất bạo động, nhưng tích cực trong một đức tin hành động qua bác ái. ĐTC lấy học thuyết này từ Thánh Augustinô, theo ngài “thước đo sức khỏe và tính chính thống của Kitô giáo không nằm ở cách hành động mà ở cách chống trả” [28]. Thánh nhân giải thích một số dấu hiệu chống trả, mà ngài định nghĩa như “những dấu hiệu Kitô giáo”: “Cuộc đấu tranh của người nghèo, của những người khiêm nhường, của trẻ em, […] được thể hiện qua những cử chỉ và thái độ của một đứa trẻ, chẳng hạn như khả năng tiếp thu, khả năng lắng nghe, gạt bỏ mọi hình thức của chủ nghĩa đắc thắng”[29].

 Đức Mẹ của Lòng Thương Xót, Nhà thờ Ognissanti Florence

Các tín hữu nhận thức được kẻ thù thực sự và biết cách tìm nơi nương tựa nơi Đức Mẹ Đồng Trinh. “Trên trần nhà nguyện của Dòng Tên ở Córdoba – nơi ĐTC cầu nguyện – một bức ảnh được vẽ mô tả các anh em tập sinh được che chở dưới tấm áo choàng của Đức Maria, được bảo vệ cẩn thận; và bên dưới là dòng chữ: Monstra te esse matrem (“Hãy chứng tỏ ngài là Mẹ”). Trong những giây phút tâm linh hỗn loạn, khi Thiên Chúa muốn gây chiến với kẻ thù, vị trí của chúng ta là nằm dưới tà áo của Mẹ Thiên Chúa thánh thiện”[30]. Ở đó, ma quỷ không thể vào được. Nếu chúng ta ẩn náu dưới áo choàng của Đức Mẹ khi trận chiến quá khốc liệt, đó là vì chúng ta đã nhận ra chiều kích thực sự của cuộc chiến: đó không phải là cuộc chiến của chúng ta mà là của Chúa, Chúa là nhân vật chính thực sự mà ma quỷ đang ra sức chống lại [31].

Học đọc lịch sử từ quan điểm đức tin và sống nó một cách nhất quán là điều mệt mỏi cho tâm hồn, nhưng chúng ta đừng quên corde intelligitur (Trái tim thông hiểu). Việc biện phân ý muốn của Thiên Chúa giữa những mơ hồ của cuộc sống khiến con tim trở nên căng thẳng, nhưng vì đó là một nỗ lực vì điều tốt nên nó làm cho việc phân định trở nên sáng suốt và vững chắc hơn, mặc dù đôi khi sự mơ hồ ngày càng dày đặc và những quyết định phải đưa ra rất quan trọng. Sự mỏi mệt của trái tim Đức Mẹ là nơi tuyệt vời nhất mà dân trung thành của Thiên Chúa nương ẩn. Người mục tử còn được định nghĩa bằng khả năng chống lại cái ác cùng với dân của mình. Vì vậy, trong mắt Chúa, sự mệt mỏi của chúng ta thật tuyệt vời. Sự mệt mỏi của chúng ta, vì gánh nặng của công việc mục vụ, thật quý giá trước mắt Chúa Giêsu[32].

Cuối cùng, ĐTC đối chiếu sự kiêu ngạo của chủ nghĩa đắc thắng với sự mệt mỏi trong công việc, bao gồm việc dần dần khám phá ý muốn của Thiên Chúa và hiện thực hóa nó trong cuộc sống của chúng ta. Tiến một bước trong đức tin, chống lại sự dữ, giải thích rõ ràng các dấu chỉ của thời đại, đọc lịch sử từ góc độ đức tin, giống như Đức Maria, làm con tim mệt mỏi, vì nó đòi hỏi công sức và sự phân định.

Ba thái độ đe dọa nỗ lực của trái tim

Đức Phanxicô chỉ ra một số thái độ bộc lộ tính thế tục và chủ nghĩa đắc thắng. Một trong số đó liên quan đến thời gian và việc ăn mừng. Những người theo chủ nghĩa đắc thắng được chú ý vì họ “ăn mừng quá sớm”: “Sự mệt mỏi của trái tim bị đe dọa bởi sự thiếu hy vọng, bởi cử chỉ toàn năng đoán trước chiến thắng bằng cách sử dụng những cách khác nhanh hơn, thông qua con đường tắt đàm phán, muốn có chiến thắng mà không qua thập giá”[33]

“Ăn mừng mỗi bước tiến trong việc truyền giáo” (EG 24) là một điều tốt. Nhưng bữa tiệc báo trước sự chiến thắng, Bí tích Thánh Thể, không phải chỉ là một bữa tiệc bất kỳ. Bí tích Thánh Thể không chỉ bao hàm niềm an ủi và phần thưởng, mà còn là của ăn cho hành trình tiến bước của Giáo hội. Tiệc Thánh Thể mang tính bao gồm, không giống như lễ khải hoàn, mang tính chọn lọc tinh hoa. Và đó là một bữa tiệc với việc chia sẻ bánh và việc rửa chân, nghĩa là, cử chỉ tiên tri bao bọc và mở rộng triều đại giáo hoàng của Đức Phanxicô về mặt tông đồ.

Việc cử hành trước có thể trở thành một thói quen tạo ra sự phụ thuộc và dần dần nó trở thành một cách đọc và sống lịch sử. Tiệc nhỏ làm suy yếu đi sự dồi dào mãnh liệt của niềm hy vọng[34], vốn là điều khiến chúng ta “giữ vững vị trí của mình”, chống lại sự dữ và dẫn chúng ta chuẩn bị ra trận một lần nữa, luôn vì vinh quang lớn hơn của Thiên Chúa.

Cách sống thời gian đặc quyền này làm xói mòn niềm hy vọng và được phản ánh trong ngôn ngữ. Nói chung, chủ nghĩa đắc thắng có câu chuyện riêng của nó hay chính xác hơn là nó phần lớn trùng khớp với câu chuyện của chính một người. Trình thuật này là một bức tranh biếm họa về lịch sử cứu độ, bởi vì “nó dựa vào những thành công cục bộ và những từ ngữ có khả năng giải thích chúng, như trong lịch sử của Thiên Chúa bằng hành động và lời nói, nhưng với sự khác biệt là chúng không vượt qua lò thử thách của thập giá cũng như qua cái nhìn đức tin” [35].

Một thái độ khác: những người theo chủ nghĩa đắc thắng “về cơ bản cũng là những nhà thống kê”[36]. Họ yêu thích số liệu thống kê. Nhưng họ sử dụng chúng vì họ cần so sánh những thành công của mình với những người khác và để làm như vậy, họ luôn chọn những người mà theo họ, kém hơn họ. Nguyên mẫu là người Pha-ri-si đứng cầu nguyện và cảm thấy cần phải so sánh mình với người thu thuế, người mà anh ta khinh thường. ĐTC kết luận bằng cách nói rằng kẻ đắc thắng ăn xác thối, giống như loài linh cẩu. Việc thực hành so sánh với người thấp này làm cho người ta mất đi sự căng thẳng hữu ích hướng tới việc trở nên hoàn hảo (về lòng thương xót) như Chúa Cha.

Nếu chúng ta quan sát Đức Mẹ, chúng ta sẽ nhận thấy sự khải hoàn diễn ra dưới chân thập giá đã hiện diện như thế nào ngay từ đầu cuộc hành trình đức tin của Mẹ. Ngay khi nhận được tin mừng về việc thụ thai của mình, Mẹ đã lên đường; Mẹ đã tự mình phục vụ. Mẹ không chỉ đơn giản là “trình bày chi tiết những gì đã xảy ra”, mà còn bắt đầu suy ngẫm mọi thứ trong lòng. Chúng ta có thể hiểu được nỗ lực cần có để thực hiện cuộc hành trình vội vã đó đến Ain Karim (x. Lc 1, 39). Chính nhờ nỗ lực của con tim mà bài thánh ca đẹp nhất ca ngợi Thiên Chúa vang lên, cách rõ ràng và thoát khỏi mọi tham vọng: bài Magnificat, dưới ánh sáng của bài ca này chúng ta đọc và giải thích lịch sử.

(La Civiltà Cattolica, 1.10.2022)

(còn tiếp)

[25] J. M. Bergoglio, “Silenzio e parola”, op. cit., 100.

[26] John Paul II, Encyclical Redemptoris Mater, No. 17.

[27] Francis, Bài giảng Chúa Nhật Lễ Lá,14 tháng Tư 2019.

[28] Cf. J. M. Bergoglio, “Servicio de la fe y Promotionción de la justicia. Algunas phản ánh acerca del decreto IV de la CG 32”, ở Stromata, số 1/2, 1988, 7-22. Câu nói của Thánh Augustinô được trích dẫn trong De pastoribus, Bài giảng 46, 13.

[29] Ibid., 20.

[30] Ibid., 106.

[31] Cf. ibid., 106f. Lucifer trong Kinh thánh được đặc trưng bởi sự ngạo mạn “lên cao hơn Đấng Tối cao” và sa ngã nhanh chóng. “Con rồng và các thiên thần của nó chống cự nhưng bị đánh bại… và nó bị quăng xuống đất” (Kh 12:7-9). Chúa phán trong Tin Mừng Thánh Luca: “Ta đã thấy Satan từ trời sa xuống như một tia chớp” (Lc 10:18). Nguồn gốc của mọi tội lỗi là sự kiêu ngạo. Các Giáo Phụ và các nhà thần học áp dụng mô thức này cho tội lỗi của ma quỷ qua câu nói mà dân Israel thốt ra trong cuộc phản loạn chống lại Thiên Chúa: “Tôi sẽ không làm nô lệ!” (Giê-rê-mi 2:20).

[32] Cf. Đức Phanxicô, Bài giảng trong Thánh lễ Thứ Năm Tuần Thánh, ngày 2 tháng 4 năm 2015.

[33] Francis, “Silenzio e parola”, op. cit., 99.

[34] “Khi chúng ta chọn niềm hy vọng của Chúa Giêsu, dần dần chúng ta khám phá ra rằng lối sống đắc thắng là sự nhỏ bé của hạt giống, của tình yêu khiêm tốn. Không có cách nào khác để đắc thắng sự dữ và mang lại hy vọng cho thế giới” (Đức Phanxicô, Tiếp kiến chung, ngày 12 tháng 4 năm 2017).

[35] Francis, “Silenzio e parola”, op. cit., 99.

[36] Ibid., 100.