Nhà thờ Bùi Chu thuở bình minh

Khoảng mươi ngày qua dư luận Việt Nam trên mạng xã hội, báo chí trong và ngoài nước xôn xao với tin nhà thờ Bùi Chu sẽ bi “hạ giải" theo thơ ngỏ ngày 11/3/2019 của đức cha Vũ Đình Hiệu Tòa Giám mục Bùi Chu "vì xuống cấp nghiêm trọng". Nhà thờ chánh tòa Bùi Chu ở xã Xuân Ngọc, huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định.  Nhà thờ dài 78m, rộng 22m, cao 15m, hai tháp chuông 35m.  

Ngày 10/5/2019 , thông báo cũng từ TGMBC hoãn việc hạ giải ngày 13/5/2019 này. Bài viết ngắn này như dấu hiệu vui mừng trả lời thắc mắc một số bạn trẻ về yếu tố Tây Ban Nha ở nhà thờ Bùi Chu theo video 3/2017 trên youtube của gpbuichu.org.

Tây Ban Nha là tên Việt của quốc gia España,  tiếng Pháp là Espagne, tiếng Anh là Spain. Người Việt biết về xứ sở này qua cây đàn Tây Ban Cầm rực lửa và vũ điệu Flamenco thống khổ.  Trong bài dùng tên riêng là España, và viết tắt nhà thờ Bùi Chu là NTBC. 

Giáo sĩ España từ đâu tới giáo phận Bùi Chu? 

Thế kỷ 16, tàu thương nhân Bồ Đào Nha-Tây Ban Nha dong buồm đến châu Á mất từ 1-2 năm. Lâu lắc vì phải đợi gió mùa, đợi tàu chuyển tiếp, tấp vào đảo ăn nước ngọt hay chạy trốn bão tố.  

Lằn màu xanh là hải lộ tầu Bồ Đào Nha. Tàu España theo lằn màu trắng đi hướng ngược hẳn do ghé Cuba và các thuộc địa ở Trung Mỹ. 

World Topograph

Năm 1565, chưa có nước Philippines,  tàu España từ cảng Seville băng 7.000km ngang Đại Tây Dương tới Cuba, Havana. Nếu sống sót, sẽ băng 15.500km ngang Thái Bình Dương, len lỏi giữa hàng ngàn đảo lớn nhỏ để tới Manila, một trạm quan trọng của thương nhân Hồi giáo Á Rập trên Con Đường Tơ Lụa có từ ngàn năm trước. 

Giáo sĩ España Dòng Đa Minh 

Năm 1587 tu sĩ Dòng Đa Minh người España tới Manila. Năm 1614 Dòng thành lập Đại Học Thánh Tôma lớn nhất thế giới tại Manila đào tạo chủng sinh. Đại Học Thánh Tôma và chuỗi 4 nhà thờ Baroque Churches of the Philippines xây cuối thế kỷ 16 hiện là Di Sản UNESCO, mà mặt tiền nhà thờ San Agustin rất phẳng có vẻ giống NTBC như ảnh dưới đây.   

Nhà thờ San Agustin, Philippines- Ảnh pinoycatholic

Chín giáo sĩ đầu tiên cai quản giáo phận Bùi Chu đều thuộc dòng Đa Minh, người España, không rõ các ngài được đào tạo từ España hay từ Manila? Đến Bùi Chu từ España hay từ Manila? 

Chín giám mục España ở Bùi Chu

Theo Hiệp ước Nhâm Tuất ký tại Sài Gòn ngày 5/6/1862 (thời vua Tự Đức) giữa đại diện triều Nguyễn, Pháp và España (chánh sứ Phan Thanh Giản; thiếu tướng Bonard và đại tá Don Carlos Palanca Guttiere) thì “España nhường quyền lấy đất làm thuộc địa cho nước Pháp, chỉ nhận tiền binh phí và quyền giáo sĩ được đi giảng đạo”.

Từ 5/1848, cai quản giáo phận Bùi Chu đã là giáo sĩ España. Sau Hiệp Ước Nhâm Tuất 1862 giáo sĩ España thoải mái truyền giáo. Trong tổng số 16 vị giám mục coi sóc BC thì 9 vị đầu tiên là người España. Từ năm 1936 vị thứ 10, giám mục Hồ Ngọc Cẩn mới là người Việt.  Gần bàn thờ NTBC còn phần mộ bẩy vị giám mục ghi rõ ngày an nghỉ: hai Đức cha người España là Wenceslao Oñate 1897 và Pedro Muñagorri 1936; và năm cha người Việt: Đức cha Đa Minh Hồ Ngọc Cẩn 1948, Đức cha Giuse Phạm Năng Tĩnh 1974, Đức cha Đa Minh Lê Hữu Cung 1987, Đức cha Giuse Vũ Duy Nhất 1999 và Đức cha Giuse Hoàng Văn Tiệm 2013.

Nhà thờ Bùi Chu xây năm nào? 

Nhà thờ Bùi Chu khánh thành năm 1885.  Không rõ nhà thờ được xây từ năm nào? Nhanh nhất trong 4 năm như  Đền thánh Quần Phương hay 22 năm như Đền Thành Ninh Cường?  

Theo trang Dioecesis Buichuensis, thì ba vị giám mục coi sóc giáo phận Bùi Chu trong vòng 21 năm từ 1864 đến 1885 là:

- Đức giám mục thứ năm Bernabé García Cezón nhậm chức 9/9/1864, từ chức tháng 11/1879.

- Đức giám mục thứ sáu Manuel Ignacio Riao nhậm chức 11/1879, qua đời ngày 26/11/1884.

- Ngôi tòa không để trống ngày nào: Đức giám mục thứ bẩy là Wenceslao Oñate kế nhiệm cùng ngày 26/11/1884.  

Vì giới hạn của trang giấy nên chỉ đi tìm ảnh hưởng España tại quê nhà của hai vị giám mục Manuel Ignacio Riao và Wenceslao Oñate.

Nhà thờ Santander, ảnh wiki - Nhà thờ Bùi Chu, ảnh Nguyên Hưng 

Đức giám mục España thứ bẩy Wenceslao Oñate  

Tháng 11/1885, đúng một năm sau ngày kế nhiệm,  giám mục Wenceslao Oñate khánh thành nhà thờ chánh tòa Bùi Chu,  dài 78m rộng 22m, lớn hơn nhà thờ Santander 31x18m. Ngài coi sóc giáo phận cho đến khi qua đời năm 1897,  thọ 56 tuổi, phần mộ gần bàn thờ trong NTBC. 

Giám mục Wenceslao Oñate  sanh quán tại Estella, cách Santander 230km thế kỷ 16 còn là vương quốc Navarre, nơi có tới 40 tu viện và nhà thờ. Nhà Thờ Đức Bà Irache ở Estella khởi xây từ thế kỷ 10 có mặt tiền phẳng  và tháp chuông giống NTBC.

NTBC, ảnh Nguyên Hưng - Nhà thờ Irache, ảnh Michelin Travel 

Đặc tính Herrerian là gì?

Lâu đài El Escorial -Ảnh wiki

Lâu đài El Escorial 33.327 mét vuông, ở kinh đô Madrid, cách Estella 433km, gồm cung điện hoàng gia, đền thờ, thư viện, vương cung thánh đường, trường học và tu viện, xây dựng từ năm 1563 đến 1584 theo phong cách Herrerian, tên một kiến trúc sư.  Đặc tính Herrerian là nhà thờ hình khối, mặt tiền rất bề thế, tháp hình tứ giác hoàn toàn không trang trí hoặc rất ít. Phong cách Herrerian ưa được chọn xây dựng nhà thờ giáo xứ. Tính Herrerian đều tìm thấy tại nhà thờ Bùi Chu, nhà thờ Santander, nhà thờ Estella và lâu đài El Escorial.

Cuối thế kỷ 16 lâu đài El Escorial được coi là kỳ quan thứ tám thế giới, vì kích thước hoàng tráng, lưu giữ các kiệt tác nghệ thuật và kiến trúc độc đáo thời Phục Hưng trên toàn cõi châu Âu. 

Bố mẹ già như quê hương 

Trao đổi với kiến trúc sư Đoàn Minh Long ở Saigon về tổng quát kiến trúc nhà thờ Bùi Chu, vì không được đến tận nơi anh chỉ dám nhận xét:

-  Hình khối thể hiện tài năng của kiến trúc sư, tất cả các chi tiết trang trí đều kế thừa. Tỷ lệ hình khối NTBC giống nhà thờ quí cha thấy ở quê nhà. Chắc các cha ra đi mang theo quê hương.

-  Về tạo hình kiến trúc,  NTBC hơi thiếu độ sâu, mặt tiền phẳng rất giống lâu đài El Escorial và hai nhà thờ Santander và Estella, quê hương của hai cha.

-  Tháp chuông NTBC cũng giống tu viện quê cha với tỷ lệ các tầng bằng nhau

-  Ở NTBC, tỷ lệ khối đặc (khối tường) lớn hơn khối rỗng (cửa) rất nhiều nên giống Roman hơn là Gothic, nhất là mặt bên hông, các vòm cửa 3 ngấn, liên tục nhìn tổng quát gần giống dãy vòm bán cầu Roman.

-  vào thời đó NTBC như thế là huy hoàng lắm rồi, nhưng cũng như bố mẹ mình già thì phải xấu nhưng vẫn là bố mẹ, 134 năm so với một nhà thờ không ăn thua chi cả, hư ở đâu thì sửa cho chỗ đó thôi. 

Tháng  Năm-Tháng Hoa Mẹ Maria 

Quyết định hoãn "hạ giải" của tòa Giám Mục và ngôn từ cảm động của người ngoại đạo khiêm nhường Đoàn Minh Long "hai cha ra đi mang theo quê hương" như bông hoa tháng Năm làm dịu dàng những gay gắt đang vang rền bốn cõi và khuyến khích tôi rón rén ghi nhận thuở bình minh của nhà thờ Bùi Chu. 

Hai đức giám mục sanh tại Espana, tử tại Bùi Chu, linh hồn sẽ gìn giữ nhà thờ Bùi Chu buổi hoàng hôn theo cách hai ngài lựa chọn sao cho đặng an toàn.

Xin được như nguyền.

Trần Thị Vĩnh-Tường - California 11/5/2019

Nguồn: Viễn Đông Daily News

Hòa ước Nhâm Tuất

http://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dbuic.html

http://gpbuichu.org/giao-phan/Gioi-thieu-Giao-phan.html