Bài 145 : Anh ta lại là người Sa-ma-ri

Nữ tu Maria Lê Thị Thanh Nga - Dòng Đức Bà Kinh Sĩ Thánh Âu Tinh

Trên đường lên Giê-ru-sa-lem, Đức Giê-su đi qua biên giới giữa hai miền Sa-ma-ri và Ga-li-lê. ¹²Lúc Người vào một làng kia, thì có mười người mắc bệnh phong đón gặp Người. Họ dừng lại đằng xa ¹³và kêu lớn tiếng : “Lạy Thầy Giê-su, xin rủ lòng thương chúng tôi !” ¹⁴Thấy vậy, Đức Giê-su bảo họ : “Hãy đi trình diện với các tư tế.” Đang khi đi thì họ được sạch. ¹⁵Một người trong bọn, thấy mình được khỏi, liền quay trở lại và lớn tiếng tôn vinh Thiên Chúa. ¹⁶Anh ta sấp mình dưới chân Đức Giê-su mà tạ ơn. Anh ta lại là người Sa-ma-ri. ¹⁷Đức Giê-su mới nói : “Không phải cả mười người đều được sạch sao ? Thế thì chín người kia đâu ? ¹⁸Sao không thấy họ trở lại tôn vinh Thiên Chúa, mà chỉ có người ngoại bang này ?” ¹⁹Rồi Người nói với anh ta : “Đứng dậy về đi ! Lòng tin của anh đã cứu chữa anh” (Lc 17,11-19).

* * *

Tin Mừng Chúa Nhật 28 Thường niên năm C là câu chuyện Chúa Giê-su chữa lành mười người bệnh phong. Câu chuyện này chỉ được kể lại trong Tin Mừng Lu-ca 17,11-19. Đoạn văn tuy ngắn nhưng có nhiều chi tiết mà chúng ta cùng tìm hiểu ‎ý nghĩa trong bài học hỏi hôm nay.

1. Trên đường lên Giê-ru-sa-lem (Lc 17,11)

Trong Tin Mừng Lu-ca, phần dài nhất và độc đáo nhất, trải dài từ 9,51-19,27, được trình bày như một cuộc hành trình hướng về Giê-ru-sa-lem. Đối với thánh Lu-ca, Giê-ru-sa-lem là trung tâm của ơn cứu độ : Đức Giê-su lên Giê-ru-sa-lem để hoàn tất công trình cứu độ (x. Lc 18,31), và khởi đi từ Giê-ru-sa-lem, các Tông Đồ sẽ đem ơn cứu độ đến tận cùng trái đất (x. Lc 24,47 ; Cv 1,8).

Trong suốt trình thuật về hành trình này, Lu-ca nhiều lần nhắc lại cho độc giả thấy rằng Đức Giê-su vẫn đang “đi lên Giê-ru-sa-lem” (x. Lc 9,51.53 ; 13,22.33 ; 17,11 ; 18,31 ; 19,11.28). Đáng chú ý, ông không lặp lại một công thức cố định, nhưng thay đổi cách diễn đạt khi dùng hai động từ πορεύομαι (= đi, di chuyển) và ἀναβαίνω (= đi lên), vừa nhấn mạnh tính liên tục của cuộc hành trình, vừa cho thấy Đức Giê-su chỉ có một hướng đi duy nhất là Giê-ru-sa-lem, nơi Người sẽ hoàn tất sứ mạng của mình.

Trong bối cảnh đó, qua câu chuyện chữa lành mười người bệnh phong, Lu-ca còn cho thấy ơn cứu độ được mở rộng ra khỏi ranh giới Ít-ra-en, khi viết rằng : “Trên đường lên Giê-ru-sa-lem, Đức Giê-su đi qua biên giới giữa hai miền Sa-ma-ri và Ga-li-lê (c.11). Hai địa danh Sa-ma-ri và Ga-li-lê đặt cạnh nhau mang tính biểu tượng : người Sa-ma-ri và người Do-thái vốn xa cách nhau, nhưng giờ đây Đức Giê-su đã đến phá vỡ ranh giới đó. Tin Mừng Gio-an cũng cho thấy rõ điều này : Khi Đức Giê-su ngỏ lời với người phụ nữ Sa-ma-ri để xin nước uống khiến chị ta ngạc nhiên : “Ông là người Do-thái, mà lại xin tôi, một phụ nữ Sa-ma-ri, cho ông nước uống sao ?” Và thánh Gio-an ghi chú : “Quả thế, người Do-thái không được giao thiệp với người Sa-ma-ri” (Ga 4,7-10). Người Do-thái tỏ thái độ khinh bỉ và thù nghịch đối với người Sa-ma-ri, coi họ là một dân hỗn tạp về chủng tộc, đáng khinh hơn cả dân ngoại (x. 2 V 17,24-33), người Sa-ma-ri bị coi là rối đạo vì họ chỉ công nhận Ngũ Thư và chỉ biết có đền thờ trên núi Ga-ri-dim, đối nghịch với Đền Thờ Giê-ru-sa-lem (x. Ga 4,20).

2. Tiếng kêu của mười người bệnh phong (Lc 17,12-13)

a) Kinh Thánh nói gì về bệnh phong ?

Trong Kinh Thánh, phong cùi thường được hiểu như một hình phạt vì tội lỗi (x. Ds 12,9-15 ; 2 Sb 26,19-23). Bệnh không chỉ gây đau khổ thân xác, nhưng còn mang tính “ô uế,” khiến người mắc bệnh bị tách ra khỏi cộng đoàn, phải sống bên ngoài doanh trại (x. Ds 5,2-3). Vì thế, người được chữa lành cũng đồng thời được tái hội nhập vào cộng đoàn và giao hòa với Thiên Chúa. Cựu Ước chỉ nói đến mấy trường hợp bị mắc bệnh phong như Mô-sê (Xh 4,6 tt), Mi-ri-am (Ds 12,10), Na-a-man và Giê-kha-di (2 V 5,1-14.25-27), A-dác-gia (2 V 15,1-5), và bốn người phong tại cuộc vây hãm Sa-ma-ri (2 V 7,1-3). Bản dịch Hy-lạp dùng λεπρός, không ám chỉ bệnh Hansen (leprosy) như y học ngày nay, mà bao gồm nhiều bệnh ngoài da, khiến người mắc bệnh sẽ bị xếp vào tình trạng ô uế. Các quy định dành cho các tư tế trong việc chẩn đoán bệnh phong và việc chữa trị được nêu trong Lv 13-14. Y khoa hiện đại hầu như không rút ra được gì từ những triệu chứng được mô tả trong đó, vì không phải là những triệu chứng của bệnh Hansen ngày nay. Có vẻ như bản liệt kê trong sách Lê-vi gộp chung nhiều loại bệnh ngoài da truyền nhiễm, rất thường gặp tại vùng Cận Đông. Theo sách Lê-vi, “bệnh phong” cũng có thể lây lan y phục (Lv 13,47-59) và nhà cửa (Lv 14,33-53) ; thứ “bệnh phong” này hẳn là một dạng nấm mốc hoặc thứ ẩm ướt gây mục nát.

Đức Giêsu chữa lành người mắc bệnh phong được thuật lại trong Mt 8,1-4 ; Mc 1,40-45 ; Lc 5,12-16 ; riêng Lu-ca có thêm 17,11-19. Việc chữa lành bệnh phong là một trong những dấu chỉ về Đấng Mê-si-a mà Đức Giê-su nói với các môn đệ của Gio-an Tẩy Giả hãy về thuật lại cho ông ấy những điều mắt thấy tai nghe: “Người mù xem thấy, kẻ què được đi, người phong được sạch, kẻ điếc được nghe, người chết sống lại, kẻ nghèo được nghe Tin Mừng” (x. Mt 11,5 ; Lc 7,22). Ngoài ra Tin Mừng còn thuật lại Đức Giêsu được tiếp đãi tại nhà của Si-mon ở Bê-ta-ni-a, một người từng mắc bệnh phong, (x. Mt 26,6 ; Mc 14,3) và đã được chữa lành. Tóm lại, trong Tân Ước cũng như trong Cựu Ước, “bệnh phong” có thể chỉ một loạt các chứng bệnh ngoài da lây nhiễm khác nhau.

b) Họ dừng lại đàng xa và kêu lớn tiếng

Trong xã hội thời xưa, người mắc bệnh phong phải tự tránh xa người khác, khi đi trên đường phải kêu lên : “ô uế ! ô uế !” (x. Lv 13,45). Nhưng mười người phong này, thay vì lên tiếng kêu để cảnh báo cho người chung quanh theo luật dạy, họ lại kêu lên để xin cứu giúp: “Lạy Thầy Giê-su, xin thương xót chúng tôi !”

Danh từ “Thầy” : ἐπιστάτης (epistatēs) xuất hiện 6 lần trong Luca, do môn đệ gọi Đức Giê-su (x. Lc 5,5 ; 8,24.45 ; 9,33.49), nhưng lần này (17,13) lại do người ngoài nhóm môn đệ. Điều ngoại lệ này, theo các học giả Kinh Thánh, đặc biệt là Fitzmyer (Anchor Bible Luke) cho rằng Lu-ca chủ ý dùng danh xưng ἐπιστάτης thay cho danh xưng ῥαββί dùng trong các Tin Mừng khác (Mt 23,7 ; Mc 9,5 ; Ga 1,38), để nhấn mạnh uy quyền thực tế của Đức Giê-su trong hành động, không chỉ trên bình diện Do-thái giáo mà cả người ngoại cũng nhận ra thẩm quyền này.

“Xin thương xót” trong tiếng Hy-lạp là ἐλέησον (eleēson), từ gốc ἔλεος (eleos) - “lòng thương xót, sự nhân hậu.” Từ này vang vọng trong toàn bộ Tin Mừng Lu-ca nối kết với lời ca tụng trong kinh Ngợi Khen của Đức Ma-ri-a và kinh Chúc Tụng của ông Da-ca-ri-a (x. Lc 1,50.54.58.72.78). Như vậy, lời kêu cầu này vừa mang tính khẩn cầu chữa lành, vừa gợi đến niềm hy vọng Thiên Chúa viếng thăm dân Người.

3. “Hãy đi trình diện với các tư tế”

Đức Giê-su không lập tức chữa lành những người phong, nhưng truyền lệnh cho họ : “hãy đi trình diện với các tư tế !”

Theo Lề luật (Lv 13,3.10 ; 14,1-32), tư tế có nhiệm vụ xác định tình trạng ô uế hay đã được thanh sạch của người bệnh phong. Lệnh truyền này cho thấy Đức Giê-su tôn trọng Lề luật, nhưng đồng thời Người tỏ quyền năng chữa lành vượt trên cơ chế tôn giáo.

Điểm then chốt : “Đang khi họ đi thì họ được sạch” - chính trong sự vâng phục lời Chúa mà phép lạ xảy ra. Lòng tin vào lời của Đức Giê-su nơi những người bệnh phong, thể hiện bằng hành động “ra đi”, và chính hành động bởi lòng tin đó đã mở đường cho ân sủng : “họ được sạch”.

4. Một người trong họ… quay trở lại, lớn tiếng tôn vinh Thiên Chúa

“Tôn vinh” Thiên Chúa là phản ứng quen thuộc của dân chúng trong Tin Mừng Lu-ca khi chứng kiến quyền năng Thiên Chúa (x. Lc 2,20 ; 4,15 ; 5,25.26 ; 7,16 ; 13,13 ; 17,15 ; 18,43 ; 23,47).

“Sấp mình” dưới chân Đức Giê-su dịch sát là “ngã sấp mặt,” một cử chỉ thờ phượng, gặp nhiều lần trong Tân Ước (x. Mt 26,39 ; Lc 5,12 ; 17,16 ; 1 Cr 14,25…).

“Và tạ ơn” : động từ Hy-lạp là εὐχαριστέω được gặp thấy trong các trình thuật bánh hóa nhiều (x. Mt 15,36 ; Mc 8,6 ; Ga 6,11.23) ; mà quan trọng hơn cả trong các trình thuật Chúa lập bí tích Thánh Thể (x. Mt 26,27 ; Mc 14,23 ; Lc 22,17.19 ; Cv 27,35 ; 1 Cr 11,24). Với việc người được chữa lành quay lại tạ ơn Đức Giê-su, Luca muốn liên kết giữa phép lạ chữa lành và phụng vụ tạ ơn, giữa biến cố cụ thể và mầu nhiệm cứu độ. Như thế, trong mười người được chữa lành, chỉ có một người thực sự vượt xa hơn : anh ta không chỉ nhận ơn, mà còn nhận ra Đấng ban ơn để quay lại tôn thờ và cảm tạ.

5. Người ấy lại là người Sa-ma-ri

“Người Sa-ma-ri” trong Tin Mừng Lu-ca trở thành mẫu gương tích cực về lòng tin, cũng như đã là gương mẫu về lòng thương xót (x. Lc 10,33-35 - người Sa-ma-ri nhân hậu). Đây là một sự đảo ngược gây ngạc nhiên : người dân ngoại lại là người sống lòng tin và lòng thương xót chân thành hơn người Ít-ra-en. Vì vậy, thánh Lu-ca dành sự quan tâm đặc biệt đến người Sa-ma-ri (x. Lc 9,52 ; 10,33 ; 17,11 ; Cv 1,8 ; 8,1.5.9.14.25 ; 9,31 ; 15,3). Điều này phản ánh chủ đề lớn của Tin Mừng Lu-ca và sách Công vụ : ơn cứu độ không còn giới hạn cho Ít-ra-en, nhưng mở ra cho muôn dân nước (x. Cv 1,8).

Kết luận

Đoạn Tin Mừng Lc 17,11-19 không chỉ kể lại một phép lạ chữa lành, nhưng dẫn người được chữa lành từng bước trên con đường đức tin : từ lời kêu cầu, vâng phục, đến tạ ơn và gắn bó với Đức Giê-su. Chính ở điểm cuối này mà ơn cứu độ được mặc khải trọn vẹn. Bài học quan trọng rút ra từ trình thuật này đó là : ơn cứu độ của Thiên Chúa không dừng lại trong biên giới Ít-ra-en, nhưng được mở ra cho mọi dân tộc, kể cả những người bị loại trừ hay bị khinh miệt. Đức Giê-su không chỉ chữa lành bệnh phong - căn bệnh làm con người xa cách cộng đoàn và Thiên Chúa - mà còn khôi phục tương quan, đưa họ trở lại trong vòng tay yêu thương của mọi người.

Điều làm cho phép lạ trở nên trọn vẹn chính là thái độ biết ơn của người Sa-ma-ri, tức một “kẻ ngoại bang,” đã quay lại để tôn vinh Thiên Chúa và sấp mình cảm tạ Đức Giê-su. Như thế, ơn cứu độ không chỉ hệ tại ở việc được lành bệnh thể xác, mà còn ở việc người được chữa lành nhận ra Đấng ban ơn và gắn bó với Người bằng lòng tin và lòng biết ơn. Bài học cho chúng ta hôm nay là : đừng chỉ dừng lại ở việc nhận lãnh ân huệ, nhưng hãy trở thành người biết tạ ơn và tôn vinh Thiên Chúa, để đức tin thực sự là hồng ân cứu độ chúng ta.