Đôi điều về Văn hoá và Đức tin: xuất bản, phát hành và gia tăng số người đọc sách

1. TỪ BỨC XÚC CỦA MỘT GIÁO DÂN TRẺ

Tháng Năm 2006, trong một chia sẻ tại Hoa viên Hiệp Nhất, DCCT Sài Gòn, chúng con có nêu lên đề xuất một năm mục vụ về việc phát hành sách. Thoạt nghe cứ ngỡ như đùa, thế nhưng cùng thời gian ấy, một giáo dân trẻ làm việc trong ngành phát hành sách đã gửi đến một vị Giám mục già một thư dài trình bày những ghi nhận của anh về hiện trạng sách vở Công giáo tại Việt Nam. “Kính thưa Đức Cha, Trong khoảng 10 năm trở lại đây, nhà sách mọc lên như nấm sau mưa. Từ TP đến nông thôn, ra ngõ là gặp nhà sách, nhà sách của nhà nước (Cty PHS, FAHASA), cũng như nhà sách của tư nhân tham gia vào thị trường sách, làm cho dân trí được nâng cao…. Giữa thị trường nhộn nhịp ấy, vắng bóng nhà sách Công giáo”. Thay vì thư hồi âm, vị Giám mục đã gọi điện nói chuyện tâm tình với anh suốt 30 phút về sách và những suy nghĩ của ngài. Kết luận, ngài nói: “Tuy nhiên, bây giờ cha già rồi, không còn sức để làm những gì mong muốn, cha sẽ nói chuyện này với Đức Cha X. là học trò cha.”

Bạn trẻ này đã dự tính sau lá thư ấy sẽ viết thêm một thư góp ý tìm hướng cho sách đạo nhưng thấy tình hình như vậy lại thôi.

Khi nghe bạn trẻ này tâm sự, con bảo anh: Chắc là Đức Cha X. sẽ chẳng trả lời anh, vì vấn đề vượt ngoài chuyên môn của ngài.

Bạn trẻ này làm việc trong ngành phát hành sách mấy năm qua và ngạc nhiên vì sự vắng bóng của sách vở Công giáo trong hệ thống phát hành sách đời, đang khi sách vở Phật giáo có mặt với một khối lượng rất lớn. Lần kia một linh mục ở nước ngoài về thăm nhờ anh mua một số sách đạo. Anh tự tin bảo rằng sẽ đến tận những nơi phát hành để mua cho ngài với giá giảm 40%. Anh rảo qua Nhà sách Đức Mẹ, Nhà sách Đức Bà, Nhà sách Fatima Bình Triệu và phát hiện ra điều hết sức bất ngờ đối với anh. Những nhà sách mang tầm cỡ “Tổng phát hành” này cho biết họ chỉ được ăn hoa hồng 10% hay 12%, cao lắm là 15% với những sách khó bán; thậm chí các sách của nhóm Antôn&Đuốc Sáng và của nhóm Các Giờ Kinh Phụng Vụ chỉ có 7%.

Sự việc khiến anh suy nghĩ và bỏ giờ truy tìm nhiều số liệu để viết nên lá thư nói trên. Anh đếm được khoảng 10 nhà sách Công Giáo trên địa bàn TPHCM, hầu hết do tu sĩ quản lý, chủ yếu là bán ảnh tượng hơn là bán sách; hầu như giáo xứ nào cũng có chỗ bán ảnh tượng nhưng sách đạo thì không. Đang khi đó, “đưa mắt nhìn qua bên Phật giáo, theo con đánh giá, họ đang trên đà phát triển vũ bão, hầu hết chùa lớn đều có phòng phát hành kinh sách, tư nhân tham gia vào cũng rất đông, từ những nhà sách có tiếng như Trí Tuệ, Ngọc Linh, Văn Thành… cho đến những người bán vỉa hè trước cổng chùa. Công tác phát hành của họ được tổ chức có bài bản, theo con là đạt trình độ chuyên nghiệp” (Trích thư nói trên). Cả tại các tỉnh những chùa tương đối lớn đều có phòng bán sách, …

“Không có nhà sách đạo là vì bán sách đạo không có lời, nhiều rủi ro, chôn vốn. Không hiệu quả nên không hấp dẫn tư nhân. Bán sách đạo lời 7%, 10% hay 15% thì một nhà kinh doanh thông thường, chẳng qua trường lớp nào, cũng thấy ngay là lỗ, bán ảnh tượng lời hơn!” (nđd)

“Trong khi đó, bên Phật giáo, sách của họ chiết khấu 30%-40%. Cũng có một số do Thành Hội Phật Giáo in ấn với chiết khấu 15% nhưng những sách này giá lại rất rẻ, cuốn sách dày cộm 400-500 trang, giá chỉ 20.000$ hay 30.000$. KL: Sách đạo của ta đắt hơn sách bên Phật”

“Khung giá bìa cho thị trường sách 2006 như sau:

- Sách đời: Kiến thức, học làm người, nấu ăn… 110đ/trang, chiết khấu 40%

- Sách Phật do các nhà sách tư nhân xb: 100đ/trang, chiết khấu 30-35%

- Sách của Thành Hội PG xb: 60-80đ/trang, chiết khấu 15%

-.Sách đạo Công Giáo: 100đ/trang, chiết khấu 10%” (Nđd).

2. PHÁT HÀNH VỚI CHIẾT KHẤU 40% GIÁ BÌA

Phát hành sách là sinh hoạt rộng khắp đất nước và nó có quy luật của nó: Người bán lẻ phải được hưởng số hoa hồng lớn nhất (có thể lên đến 40%) thì các nhà sách nhỏ ở các địa phương xa mới tồn tại được.

Có người nói: Để phát hành với chiết khấu hoa hồng 40%, sẽ phải ghi giá bìa cao và giáo dân mua không nổi. Vấn nạn này liên quan đến chuyện trợ giá. Đối với các sách được trợ giá hoặc chủ trương bán thật rẻ, vẫn cứ giữ giá thấp (với chiết khấu thấp) phát hành nội bộ, đồng thời cũng có thể trao cho hệ thống phát hành đời với một giá cao hơn (với chiết khấu 40%, chúng con sẽ có thêm chi tiết ở dưới).

Nêu lên chiết khấu 40% là để có thể đưa sách Công giáo vào hệ thống phát hành sách đời, khỏi phụ lòng những độc giả cả trong và ngoài Công giáo đến các nhà sách tìm mua sách Công giáo mà không có, đồng thời cũng để đặt vấn đề công bằng đối với những sách Công giáo hiện đề giá cao như hoặc hơn khung giá sách đời mà vẫn chỉ giảm cho các nhà sách 10%.

Theo chỗ chúng con biết, hiện chỉ có các sách Kinh Thánh của nhóm CGKPV và bán giá rất thấp ở mức dưới 35$/trang. Một vài quyển của HĐGMVN được trợ giá để tặng hoặc bán giá rất thấp. Các sách của Tòa Giám Mục Nha Trang không được trợ giá (trừ quyển Kinh Thánh Cựu Ước Tuyển Chọn) nhưng vẫn ghi giá bìa dưới 50$/trang.

Đang khi đó các sách đạo khác hiện bày bán ở những nhà sách nói trên vẫn ghi giá bìa như sách đời: 100$/trang hoặc 120$/trang (trang trung bình là 14cm x 21cm). Số này chiếm phần lớn. Vẫn đề là giá bìa cao như sách đời mà người bán sách chỉ được hưởng 10%, tác giả cũng chỉ được hưởng 10%, vậy phần lợi gấp 3 người bán và gấp ba tác giả lọt vào tay ai?

“Giải thích việc sách đạo giá quá cao, một vài tác giả cho rằng sách chỉ in 300 hay 500 cuốn nên giá cao. Với chút hiểu biết về chuyện in ấn, theo con, điều đó không đúng. Bên Phật họ cũng in lậu nhộn nhịp như mình, nhưng sách in lậu lại rẻ hơn sách in chính thức, chỉ 70đ/trang” (Nđd).

Tác giả lá thư có một lý giải rất nhân từ: “ Theo con, các tác giả không tìm đúng người in ấn, qua nhiều trung gian nên giá thành lên cao. Theo tính toán của con, giá thành một cuốn sách phát hành trên thị trường gồm: tiền bản quyền, quản lý phí, nhập bài, dàn trang, xuất nhũ, đổ giấy và công in, với số lượng in 1000 cuốn thì thành phẩm chưa vượt qua 50% giá bìa, in 500 cuốn sẽ mắc hơn một chút nhưng vẫn không đến giá các tác giả bỏ mối cho nhà sách đạo” (Nđd).

Ở đây chúng con xin miễn nói chuyện với những kẻ thừa cơ đục nước béo cò, luộc sách, in chui, lỗi công bằng, xâm phạm quyền tác giả cả về tiền bạc và sự chính xác về nội dung. Chúng con chỉ muốn thưa chuyện với các tác giả và các mục tử của Giáo Hội.

Ngày nay luật xuất bản khá sòng phẳng. Càng có nhiều sách xin phép, càng thu được nhiều thuế xuất bản (gọi là xuất bản phí hay quản lý phí), cho nên ngoại trừ những sách phản động và đồi trụy, các sách khác đều có thể xin phép xuất bản. Công thức tính thuế xuất bản là: 60$ x số trang x số lượng x 7%. Ví dụ: Sách dày 200 trang, xin in 1.500 cuốn, thuế xuất bản sẽ là: 60 x 200 x 1.500 x 0,07 = 1.260.000 $. Thuế này là chuyện của cả làng, không riêng ai.

Câu hỏi: Xin phép sẽ bị kiểm duyệt? Bản thân chúng con đã một vài lần làm việc với người biên tập của một nhà xuất bản nọ. Nói chung họ chỉ sửa những lỗi chính tả và quy cách trình bày. Đôi khi có một vài chi tiết về nội dung được họ yêu cầu bỏ hoặc thay đổi, nhưng chúng con cắt nghĩa rõ thì họ lại để nguyên như trong bản thảo. Có lẽ đa số các tác giả Công giáo có sách in chui không biết rằng cùng một mức độ tốn kém mà lại có thể in chính thức và phát hành công khai rộng rãi.

Có người lại hỏi: Liệu các nhà phát hành đời có nhận không? Xin thưa, nếu họ đánh giá sách bán chạy, họ sẽ nhận. Tác giả lá thư cũng đã thử đẩy đi 5 quyển sách Công giáo thứ thiệt và người ta đã bán hết! Nhiều người ngạc nhiên thấy sách Công giáo xuất hiện tại các nhà sách đời ở tỉnh lẻ, kể cả quyển “Tĩnh tâm cho nữ tu” của Dunoyer!

Từ những ghi nhận ấy, chúng con thiết nghĩ các tác giả sách Công giáo nên xin giấy phép chính thức để xuất bản công khai, ghi giá bìa theo luật chung và phát hành với 40% để có thể phổ biến sách qua hệ thống phát hành sách đời (Những nhà sách Công giáo địa phương muốn nâng đỡ độc giả tín hữu sẽ tuỳ nghi giảm 10% hay 15% cho người mua) và để khuyến khích các quầy sách bán lẻ ở những địa phương xa.

Những sách được trợ giá hoặc có chủ trương bán giá thật thấp cho giáo dân, có thể thêm một giá bìa cao hơn cho lượng sách phổ biến qua mạng phát hành sách đời như sau:

Nếu giá thấp là A và chiết khấu 10%, giá cao sẽ là:

(A$ x 0,90: 60) x 100

Ví dụ:

Quyển Kinh Nguyện Gia Đình của TGM Nha Trang, 288 trang, nếu theo khung giá thị trường (100$/trang) sẽ là 29.000 $, do chủ trương bán rẻ sẽ phát hành với 2 giá bìa, giá thấp cho các nhà sách Công giáo là 12.000$ (chiết khấu 10% còn lại 10.800$0), giá cao cho nhà phát hành sách đời sẽ là (12.000$ x 0,90: 60)x 100 = 18.000$ (chiết khấu 40% vẫn còn 10.800$).

Quyển Kinh Thánh Cựu Ước tuyển chọn, 808 trang (theo khung giá thị trường sẽ là 80.000$) cũng sẽ có 2 giá bìa: giá thấp 12.000$, giá cao 18.000$,

Nếu giá thấp là A và chiết khấu 7%, giá cao sẽ là:

(A$ x 0,93: 60) x 100

Ví dụ quyển Kinh Thánh trọn bộ, 1712 trang, theo khung giá thị trường sẽ là 170.000$, do trợ giá sẽ phát hành với 2 giá bìa, giá thấp cho nhà sách đạo là 60.000$ (chiết khấu 7%, còn 55.800$), giá cao cho nhà sách đời là 93.000$ (chiết khấu 40% vẫn còn 55.800$).

3. ĐẠI LÝ SÁCH TẠI CÁC GIÁO HẠT VÀ BAN VĂN HOÁ GIÁO XỨ

Tuy nhiên, phải nói rằng có rất ít giáo dân đặt chân vào các nhà sách đời. Để sách đến tay giáo dân, cần có thêm những nhà sách Công giáo tại các tỉnh lẻ. Tốt nhất là cổ võ giáo dân lập quầy sách theo luật kinh doanh để bán sách đạo. Bằng không, ít ra mỗi Giáo hạt cần có một Đại lý sách với số lượng sách tồn kho khá lớn, đủ cung cấp cho các Giáo xứ trong Hạt. Các Ban Văn Hoá Giáo Xứ (BVHGX) sẽ liên lạc về Đại lý sách Giáo hạt để mua sách cho giáo dân xứ mình.

Dành một phòng nào đó đã có sẵn trong cơ sở của Giáo hạt, sắm kệ sách, máy vi tính hết khoảng 50 triệu, để có sách tồn kho cho cả Hạt (một số sách mua đứt, một số khác trả gối đầu) cần thêm dưới 40 triệu (chỉ sách thôi, việc bán ảnh tượng có lời hơn nhưng nhường cho nơi khác – một phòng đại lý sách ở Giáo hạt không phải để kinh doanh nhưng để đào tạo và truyền giáo).

Ôi! Ước gì mỗi Giáo Hạt đều có một linh mục tha thiết thăng tiến Dân Chúa sẵn lòng bỏ ra 100 triệu lo phát hành sách! Nếu có những Giáo hạt quá nghèo không lo được một Phòng đại lý sách, ước gì các Dòng có tâm nguyện truyền giáo sẽ quan tâm giúp đỡ!

Một Phòng đại lý sách của Giáo hạt cũng giúp chọn lọc sách theo hướng mục vụ của Giáo phận: Ưu tiên cho những sách có imprimatur; những sách “có vấn đề” sẽ không được giới thiệu ở đại lý sách Giáo hạt.

Đang khi viết bài này, chúng con gọi điện hỏi thăm kinh nghiệm một cha đã sáng lập ra phòng bán sách tại một TGM nọ để hỏi về kinh phí cần thiết cho một Đại lý sách Giáo hạt. Chính ngài cung cấp số liệu trên đây và bất ngờ ngài chia sẻ thêm: “Nhưng, cha ơi, cái khó là các Cha chẳng quan tâm gì!” Vâng, có thể có những cha xứ cảm thấy mình bận lo nhiều việc khác không có giờ lo phát huy văn hoá cho Dân Chúa, thế thì mong sao cấp Giáo phận sẽ liệu để mỗi Giáo xứ có một BVHGX.

Chúng con viết bài này trong chiều vọng lễ Giáng Sinh tại một xứ miền rừng núi của Giáo phận Quy Nhơn. Chiều 23 và suốt ngày 24, loa phóng thanh nhai đi nhai lại một băng nhạc Noel hải ngoại rất phổ biến nhưng cũng rất đời, với các bài “Jingle Bell” và “Ngày Giáng sinh đó còn nhớ không em?”. Cha xứ đã có ý nhờ in sang một vài băng dĩa khá hơn nhưng suốt tuần thứ hai mùa vọng ngài nằm bệnh viện, ban chức việc không biết phải mua hoặc in sang băng nhạc Giáng Sinh ở đâu… Không thiếu những tâm hồn lương dân muốn tìm hiểu Đạo Chúa qua sách vở trước khi ngỏ lời với một ai đó. Rất nhiều anh chị em giáo dân muốn mua những sách thích hợp tặng anh chị em lương dân để giúp họ biết Chúa. Những quyển sách giáo dân yêu thích như Gương Chúa Giêsu, Ý nghĩa sự đau khổ, và những quyển sách thực dụng, nơi nào cũng có người cần nhưng không biết mua ở đâu. Cả đến các cha nhiều khi cũng lúng túng, chẳng biết tìm đâu để mua một bản dịch các văn kiện Toà Thánh và cả đến những sách thông dụng… Lắm giáo dân ở tỉnh lẻ cần mua vài quyển sách đạo phải nhờ người đi Sài Gòn mua! Rồi cũng trong mấy ngày nay có hai giáo dân ở phía Nam gặp khó khăn ngược lại: Họ thực hiện một CD nhạc phục vụ Năm Giáo dục Gia đình và muốn gửi tặng mỗi Giáo phận 10 CD nhưng chẳng biết nhờ ai chuyển…

Nếu chúng ta có một hệ thống Tổng Phát hành qua các Giáo phận, các Đại lý sách Giáo hạt và BVHGX thì chuyện mua hoặc phát hành một quyển sách hoặc CD đâu còn khó như thế. Giáo dân cũng như lương dân khắp nơi đều có một quyền rất chính đáng là được tiếp cận với sách vở Công giáo cách dễ dàng.

Theo website HĐGMVN, từ 26 giáo phận ta tổng kết được 2108 giáo xứ, 413 giáo họ biệt lập, và 34 giáo điểm. Với bằng ấy giáo xứ và giáo điểm mà những tác phẩm giá trị chỉ in 1.000 bản thì thật vô lý và đáng buồn.

Nếu tất cả giáo xứ và giáo điểm đều có phòng đọc sách, tổng số sẽ trên 2.500. Với hệ thống ấy, những sách dành cho giáo dân chắc chắn sẽ luôn có thể in hàng chục ngàn bản, và như thế cả giá thành và giá bìa đều hạ. Quyển “Những ngày lễ Công giáo” mỗi năm in đến 100.000 bản, có năm còn bị con buôn luộc thêm. Ấy là chỉ mới phát hành cho các giáo phận phía Nam!

Khi có hệ thống phát hành đến tận các Giáo xứ và Giáo hạt, sách in ra có thể bán được nhiều và bán nhanh, ta sẽ có đủ tiền để nhờ những nhóm thực hiện chuyên nghiệp với thù lao xứng hợp, có thể đặt hàng những tác phẩm giá trị về nhạc cũng như về văn chương, những sách cần dùng và những sách mới có giá trị cao sẽ có thể tìm thấy ở khắp nơi. Cho đến nay, chúng ta chưa có những CD và sách thật tốt cho giáo dân, hoặc có mà chất lượng thấp, là vì số lượng phát hành quá ít, thu nhập không đủ vốn bỏ ra.

4. PHÒNG ĐỌC SÁCH GIÁO XỨ, HỘI THI ĐỌC SÁCH CẤP GIÁO XỨ VÀ CẤP HẠT

Khi đã có nhà sách ở cấp Giáo hạt, lại còn một vấn đề: Mấy ai đọc sách? Khi viết bài này, chúng con đến thăm hai nhà sách tỉnh lẻ: Một gần nhà thờ Chánh Tòa Quy Nhơn, một gần nhà thờ Chánh Tòa Phan Thiết. Tại cả hai nơi, mặt hàng chính là ảnh tượng, áo lễ, hoa, quà lưu niệm, còn sách rất ít, gồm sách đào tạo nhân cách và sách đạo. Các nữ tu bán sách cho biết rất ít giáo dân mua sách. Quả là một thực tế đáng âu lo. Cuộc chạy đua phát triển kinh tế các giá đình, TV, vi tính và internet khiến số người đọc sách và lượng thời giờ đọc sách của họ giảm sút khắp thế giới, không riêng ở Việt Nam. Điều đáng sợ là tình trạng ít đọc sách của giáo dân Việt Nam rất khác thường. Muốn nâng cao trình độ văn hóa và đời sống tâm linh của giáo dân, cần có một kế hoạch quy mô cổ võ đọc sách. Để những linh mục và tu sĩ tương lai sẽ là những người ham đọc sách, phải vận động để tuổi thơ của họ hôm nay tại giáo xứ và gia đình được lớn lên cùng sách vở. Cần vận động lập tủ sách gia đình, phòng đọc sách giáo xứ và những hội thi đọc sách. Đây là việc của các Ban Văn Hoá Giáo Xứ (BVHGX).

BVHGX nên gợi hứng, khuyến khích và hướng dẫn các gia đình trong giáo xứ thành lập tủ sách: những đầu sách nên có, cách tổ chức tủ sách và bảo quản sách.

Mỗi Giáo xứ nên có phòng đọc sách do BVHGX quản lý. Phòng đọc sách có thể bán một số sách thông dụng: sách Kinh, Giáo lý theo chương trình Giáo phận, Thánh Kinh. Phòng đọc sách cũng sẽ giới thiệu sách mới và nhận đăng ký mua giúp từ nhà sách Giáo hạt hoặc nhà sách tư nhân trong khu vực. Năm 2007, Nhà sách Đức Mẹ của DCCT Sài Gòn đã thực hiện một tập giới thiệu sách Công giáo với khoảng 600 đầu sách. Mỗi phòng đọc sách Giáo xứ chỉ cần một tập cũng đủ.

Hội thi đọc sách tại Giáo xứ có thể bố trí những chương trình để giúp các em đọc sách đều đặn cả trong năm học và đọc nhiều hơn trong mùa hè. Ngoài những sách các em tự chọn, tự tóm tắt và trình bày, mỗi tham dự viên còn phải đọc một trong hai hoặc ba cụm sách (kể cả những tác phẩm trong bộ Thánh Kinh) do ban tổ chức giới thiệu và trả lời những câu hỏi nhất định. Những nơi có điều kiện, có thể tổ chức hội thi đọc sách cấp liên xứ, giáo hạt và giáo phận.

5. BAN VĂN HÓA GIÁO XỨ

Cũng xin nói riêng về BVHGX. Nhiều nơi các BVHGX đã có những sáng kiến: lớp học tình thương, bồi dưỡng Anh Văn, vi tính vv… Rất nhiều việc BVHGX có thể làm:

- Trang thông tin của giáo xứ

- Báo tường các đoàn thể

- Khuyến học, khen thưởng học sinh giỏi

- Giới thiệu các trang mạng Công giáo cho các bạn trẻ

- Sinh hoạt tết cho học sinh hai năm cuối và sinh viên của giáo xứ

- Thánh lễ nhân ngày nhà giáo hoặc dịp hè, cho các thầy cô công giáo

- Tổ chức hội thi đọc sách

- Tổ chức giải sáng tác văn thơ, báo tường

- Tổ chức phòng đọc sách và giúp đăng ký mua sách, băng, đĩa, phim đạo

- Vận động tư nhân lập quầy bán ảnh tượng và sách vở Công giáo tại giáo xứ.

Giáo dục hôm nay, Xã hội và Giáo hội ngày mai. Trong cái giáo dục hôm nay của chúng ta, không thể thiếu sách đạo. Hô hào giáo dục mà việc xuất bản và phát hành sách đạo cứ mãi èo uột như hiện nay thì tương lai của Giáo hội Việt Nam quả là mịt mờ! Ngược lại, nếu ta đẩy được sách đạo vào mạng phát hành sách đời và xây dựng được mạng phát hành sách đến tận các giáo xứ như trên, trình độ Dân Chúa cả nước sẽ sớm được nâng cao thấy rõ và công cuộc truyền giáo sẽ gặt hái những kết quả hết sức rực rỡ.