Bài 136: Hình ảnh Người Đầy Tớ đợi Chủ về trong Kinh Thánh

^{TGPSG -- ₃₅} “Anh em hãy thắt lưng cho gọn, thắp đèn cho sẵn. ³⁶ Hãy làm như những người đợi chủ đi ăn cưới về, để khi chủ vừa về tới và gõ cửa, là mở ngay. ³⁷ Khi chủ về mà thấy những đầy tớ ấy đang tỉnh thức, thì thật là phúc cho họ. Thầy bảo thật anh em : Chủ sẽ thắt lưng, đưa họ vào bàn ăn, và đến bên từng người mà phục vụ. ³⁸ Nếu canh hai hoặc canh ba ông chủ mới về, mà còn thấy họ tỉnh thức như vậy, thì thật là phúc cho họ. ³⁹ Anh em hãy biết điều này : Nếu chủ nhà biết giờ nào kẻ trộm đến, hẳn ông đã không để nó khoét vách nhà mình đâu. ⁴⁰ Anh em cũng vậy, hãy sẵn sàng, vì chính giờ phút anh em không ngờ, thì Con Người sẽ đến.”

⁴¹ Bấy giờ ông Phê-rô hỏi : “Lạy Chúa, Chúa nói dụ ngôn này cho chúng con hay cho tất cả mọi người ?” ⁴² Chúa đáp : “Vậy thì ai là người quản gia trung tín, khôn ngoan, mà ông chủ sẽ đặt lên coi sóc kẻ ăn người ở, để cấp phát phần thóc gạo đúng giờ đúng lúc ? ⁴³ Khi chủ về mà thấy đầy tớ ấy đang làm như vậy, thì thật là phúc cho anh ta. ⁴⁴ Thầy bảo thật anh em, ông sẽ đặt anh ta lên coi sóc tất cả tài sản của mình. ⁴⁵ Nhưng nếu người đầy tớ ấy nghĩ bụng : ‘Chủ ta còn lâu mới về’, và bắt đầu đánh đập tôi trai tớ gái và chè chén say sưa, ⁴⁶ chủ của tên đầy tớ ấy sẽ đến vào ngày hắn không ngờ, vào giờ hắn không biết, và ông sẽ loại hắn ra, bắt phải chung số phận với những tên thất tín.

⁴⁷ “Đầy tớ nào đã biết ý chủ mà không chuẩn bị sẵn sàng, hoặc không làm theo ý chủ, thì sẽ bị đòn nhiều. ⁴⁸ Còn kẻ không biết ý chủ mà làm những chuyện đáng phạt, thì sẽ bị đòn ít. Hễ ai đã được cho nhiều thì sẽ bị đòi nhiều, và ai được giao phó nhiều thì sẽ bị đòi hỏi nhiều.

Chúng ta vừa nghe bài Tin Mừng theo thánh Lu-ca của Phụng vụ Lời Chúa trong Chúa Nhật XIX Thường Niên (năm C). Chúng ta sẽ tìm hiểu về “hình ảnh người đầy tớ đợi chủ về” như Đức Giê-su đã mô tả trong bài Tin Mừng. Để hiểu đúng và đầy đủ, cần phải đặt đoạn Tin Mừng này trong ngữ cảnh của toàn chương 12, là chương mà thánh Lu-ca tập hợp những giáo huấn của Chúa Giê-su được liên kết chặt chẽ với nhau. Chương này mở đầu bằng một ghi chú thời gian và bối cảnh rất đặc biệt : “Trong lúc ấy, đám đông tụ họp hàng vạn người, đến nỗi giẫm đạp lên nhau. Bấy giờ Đức Giê-su bắt đầu nói, trước hết là với các môn đệ…” (Lc 12,1).

Trước tiên Đức Giê-su cảnh báo các môn đệ phải tránh xa lối sống giả hình của các Pha-ri-sêu (x. Lc 12,1), và đừng sợ những kẻ chỉ giết được thân xác, nhưng hãy sợ Đấng có quyền ném con người vào hỏa ngục. Đức Giê-su muốn các môn đệ phải mạnh dạn làm chứng về Chúa, tin rằng Thiên Chúa không bỏ quên người nào (x. Lc 12,4-12). Theo thánh Lu-ca, người môn đệ đích thực của Đức Giê-su phải giữ mình khỏi mọi thứ tham lam, không chỉ lo tích trữ của cải, làm giàu cho mình, nhưng tiên vàn biết tìm kiếm Nước Thiên Chúa (x. dụ ngôn người phú hộ ngu ngốc – Lc 12,15-21).           Đức Giê-su nhắc các môn đệ hãy tin tưởng vào Chúa quan phòng và đừng quá lo lắng về đời sống vật chất (x. Lc 12,22-34), và rồi Người đưa ra một mệnh lệnh phải luôn tỉnh thức và sẵn sàng cho ngày Chúa đến.

Vì thế, đoạn Tin Mừng Lc 12,35-48 gồm ba dụ ngôn được lồng vào nhau. Tất cả đều xoay quanh một chủ đề “sống tỉnh thức và sẵn sàng cho ngày Chúa đến” được diễn tả qua hình ảnh “người đầy tớ trung thành và khôn ngoan đợi chờ chủ trở về”. Chúng ta sẽ tìm hiểu từng dụ ngôn để nhận ra giáo huấn của Chúa Giê-su dành cho các môn đệ lãnh đạo Giáo Hội sơ khai và cho cả mỗi Ki-tô hữu chúng ta nữa.

1. Dụ ngôn về người đầy tớ gương mẫu (Lc 12,35-38)

Chúa Giê-su đòi hỏi người đầy tớ phải hội đủ 3 điều kiện thiết yếu để nhờ đó họ được chúc phúc (c.37.38) :

a) Thắt lưng cho gọn : Người Do-thái thời xưa mặc áo dài, rộng, buông thõng. Khi chuẩn bị làm việc hay lên đường, họ vén áo lên và cột lại bằng dây lưng để không bị vướng víu. Hình ảnh này gợi nhớ đến biến cố Xuất hành, khi dân Ít-ra-en chuẩn bị lên đường ra khỏi Ai-cập : “Các ngươi phải ăn thế này : lưng thắt gọn, chân đi dép, tay cầm gậy…” (Xh 12,11). Sau này, trước khi rửa chân cho các môn đệ Chúa Giê-su cũng lấy khăn mà thắt lưng (Ga 13,4), một hành động mang đậm ‎ý nghĩa phục vụ, và thánh Phao-lô cũng khuyên tín hữu Ê-phê-xô “hãy thắt đai lưng bằng chân lý” để chiến đấu với thế lực ma quỷ (Ep 6,12-14).

b) Thắp đèn cho sẵn : Thời xưa đèn dầu là phương tiện rất cần để soi sáng trong đêm tối, mà muốn giữ cho nó luôn chiếu sáng thì phải chăm coi liên tục, không để nó cạn dầu hoặc hết bấc. Hình ảnh ngọn đèn cháy sáng chính là biểu tượng cho một đức tin sống động, bền bỉ, không nguội lạnh hay tắt lịm vì thái độ lười biếng hay sao nhãng.

c) Nghe gõ cửa và mở ngay : Lúc trở về, khi chủ thấy các đầy tớ của mình tỉnh thức và đang chờ đợi mình trong tư thế sẵn sàng, ông rất hài lòng rồi ông thắt lưng, vào vai người đầy tớ và phục vụ các đầy tớ của mình (Lc 12,37). Một sự đảo ngược vai trò hết sức bất ngờ trong một xã hội có thứ bậc phân minh. Sự đảo ngược này phải được hiểu dưới ánh sáng của lời Đức Giêsu nói với các môn đệ của mình trong Bữa Tiệc Ly : “Thầy ở giữa anh em như người phục vụ” (Lc 22,27).

2. Dụ ngôn chủ nhà và tên trộm (Lc 12,39-40)

Dụ ngôn thứ hai nói về một chủ nhà không “biết” kẻ trộm sẽ “viếng” lúc nào, vì thế phải luôn tỉnh thức và thận trọng. Bản dịch phải lặp lại từ ‘tỉnh thức’ ở câu 38 này để độc giả dễ hiểu nhưng thánh Lu-ca chỉ dùng động từ Hy-lạp ‘tỉnh thức’ γρηγορέω (grēgoreō) một lần ở câu 37, với nghĩa thông thường là thức, canh thức, không rơi vào giấc ngủ. Nhưng trong ba dụ ngôn này, từ grēgoreō còn mang chiều kích thiêng liêng : không chỉ là không ngủ, mà là không để tâm trí bị mê muội, dễ dàng bị lôi kéo bởi những cơn cám dỗ. Người “tỉnh thức” luôn sống trong tình trạng sẵn sàng ; không xao nhãng, không lơ là trách nhiệm.

Dụ ngôn này mang chiều kích cánh chung khi nói đến ngày quang lâm của Chúa Giê-su : “chính giờ phút anh em không ngờ, thì Con Người sẽ đến”. Đức Giê-su dùng hình ảnh một kẻ trộm không phải để ví Người với tên trộm, nhưng để nhấn mạnh đến tính cách bất ngờ của sự việc. Dù mang chiều kích cánh chung, dụ ngôn này cũng nhắc đến mọi khoảnh khắc Chúa đến gõ cửa đời ta,  mời gọi ta, thì ta hãy sẵn sàng để gặp gỡ Người.

3. Dụ ngôn người quản gia trung tín (Lc 12,41-46)

Thánh Mát-thêu cũng thuật lại dụ ngôn này với nội dung tương tự (x. Mt 24,45-51), nhưng Tin Mừng Lu-ca có những nét đặc thù riêng. Trước hết, đáng chú ý là câu hỏi của thánh Phê-rô : “Lạy Chúa (κύριε), Ngài nói dụ ngôn này cho chúng con hay cho tất cả mọi người?” (c.41). Thay vì trả lời trực tiếp, Đức Giê-su nói tiếp một dụ ngôn người quản gia trung tín và khôn ngoan (c. 42-46). Trong khi thánh Mát-thêu dùng từ δοῦλος (đầy tớ), thì Lu-ca lại dùng từ οἰκονόμος (người quản gia, người quản lý, quản trị). Từ này xuất hiện 10 lần trong Tân Ước : 4 lần nơi Lu-ca (12,42 và 16,1.3.8) ; 5 lần trong các thư Phao-lô (Rm 16,23 ; 1 Cr 4,1.2 ; Gl 4,2 ; Tt 1,7) và thư 1 Pr 4,10.

Từ οἰκονόμος là một danh từ ghép : οἰκος = nhà, gia đình và νόμος = luật lệ, quy định ; νόμος xuất phát từ động từ νέμω = phân phát, quản l‎ý, quản trị. Từ οἰκονόμος đã sinh ra danh từ οἰκονομία với 2 nghĩa : a- công việc quản lý (x. Lc 16,2.3.4) ; b- kế hoạch, chương trình (Ep 1,10 ; 3,2.9 ; Col 1,25 ; 1Tm 1,4). Danh từ οἰκονομία đã trở thành gốc của từ economy trong các ngôn ngữ Tây phương ngày nay.

Theo Joseph A. Fitzmyer (The Gospel According to Luke, Anchor Bible), thánh Lu-ca cố ý dùng "οἰκονόμος" để mở rộng hàm ý dụ ngôn, Đức Giê-su không nói đến một tôi tớ, mà nhấn mạnh đến người có trách nhiệm điều hành, phản ánh đặc biệt vai trò các vị lãnh đạo trong cộng đoàn sơ khai, mà ngày nay chính là các vị mục tử lãnh đạo dân Chúa.

Vậy, người quản gia trung tín và khôn ngoan là người được chủ tín nhiệm giao phó trách nhiệm thay mặt chủ, điều hành toàn bộ gia đình : chăm lo cho kẻ ăn người ở trong nhà, phân phát lương thực đúng lúc và chu toàn bổn phận một cách chu đáo. Người như thế xứng đáng được chủ chúc phúc (x. Lc 12,42-43). Từ khôn ngoan φρόνιμος (phronimos) có lẽ nên hiểu theo nghĩa là khôn, khôn khéo (td : Mt 7,27 ; 10,16 ; Lc16,8 ; Rm 11,25…) để phân biệt với σοφὸς, σοφία mới sát nghĩa là khôn ngoan, vì từ này đôi khi được nhân cách hóa là Đức Khôn Ngoan mà sách Khôn ngoan chỉ dùng từ này 30 lần (x. Kn 1,4,6 ; 3,11 ; 6,9…). Ngữ nghĩa của các từ dùng trong Kinh Thánh sẽ được hiểu tùy theo ngữ cảnh bản văn với những sắc thái riêng mà tác giả muốn trình bày.

Đối lại với hình ảnh người quản gia trung tín không ngoan, Đức Giê-su tiếp tục đưa ra hình ảnh ngược lại, đó là người quản gia nghĩ rằng chủ nhà vắng mặt lâu ngày nên anh ta muốn làm gì thì làm, nào là đánh đập các tôi trai tớ gái, nào là chè chén say sưa sống hưởng thụ, để rồi vào lúc không ngờ, chủ trở về và buộc phải sa thải, bắt anh ta chịu chung số phận với những phường bất lương, những kẻ thất tín (c. 46).

Có thể nói, người quản gia οἰκονόμος là hình ảnh các thủ lãnh cộng đoàn, các tông đồ, và sau này là các vị mục tử, đã được Chúa giao phó trách nhiệm quản cai ngôi nhà Hội Thánh, trung thành cầm đèn sáng trong tay mà rọi vào bóng tối mịt mờ của nhân gian. Dụ ngôn này còn nhấn mạnh đến hình phạt nghiêm khắc đối với những kẻ không làm theo ý chủ, lạm dụng quyền bính. Có ba mức độ xử phạt tương ứng với mức độ hiểu biết và cố tình vi phạm (cc.45–48a) :

• Người lợi dụng quyền bính để áp bức kẻ khác và chè chén say sưa, sẽ bị loại ra và chung số phận với những kẻ bội tín (c.45-46).

• Người biết rõ ý chủ mà không thi hành sẽ bị đòn nặng (c.47).

• Người không biết mà làm điều sai, sẽ bị đòn nhẹ (c.48a).

Cuối cùng, Đức Giê-su nhấn mạnh một nguyên tắc vàng trong trách nhiệm thụ hưởng ân huệ : “Ai đã được cho nhiều, thì sẽ bị đòi nhiều ; ai được giao phó nhiều, thì sẽ bị đòi hỏi nhiều hơn” (c. 48b). Lời này phản ánh một thực tại quan trọng : ân huệ càng lớn, trách nhiệm càng cao. Không ai được miễn khỏi bổn phận tỉnh thức và sẵn sàng, nhưng những người được trao quyền lãnh đạo, dạy dỗ, hướng dẫn kẻ khác trong hành trình đức tin thì càng phải ý thức nhiều hơn nữa, để không phản bội sự tín nhiệm của Chúa và cộng đoàn. Theo một số học giả Kinh Thánh (như Raymond E. Brown) cho rằng dụ ngôn này được viết trong bối cảnh các cộng đoàn Ki-tô hữu tiên khởi đang mong chờ sự trở lại của Đức Ki-tô. Sự chậm trễ của ngày Quang Lâm là một thử thách lớn cho lòng trung tín của các tín hữu thời bấy giờ, nên thánh Lu-ca đã nhắc nhở đến thái độ trung tín, tỉnh thức, sẵn sàng, vì ngày Quang lâm là một ngày thật bất ngờ và cũng là cuộc phán xét cuối cùng. 

Vậy chúng ta có thể đặt câu hỏi như thánh Phê-rô : “Chúa nói các dụ ngôn trên cho các vị lãnh đạo trong Hội Thánh hay cho tất cả chúng con ?” Chắc chắn chúng ta phải hiểu rằng các dụ ngôn về người đầy tớ chờ chủ trở về, cũng như người quản gia trung tín không chỉ nhắm đến các tông đồ hay những người lãnh đạo trong Hội Thánh, mà còn hàm ý cho tất cả những Ki-tô hữu trong bất cứ vai trò nào đã được giao phó một trách nhiệm – dù lớn hay nhỏ, trong gia đình Thiên Chúa. Thái độ tỉnh thức và trung tín là nền tảng đạo đức cho mọi bậc sống Ki-tô hữu, đặc biệt đối với những người được trao quyền hướng dẫn, dạy dỗ và phục vụ cộng đoàn.

Câu kết luận của Đức Giê-su “Ai đã được cho nhiều thì sẽ bị đòi nhiều, và ai được giao phó nhiều thì sẽ bị đòi hỏi nhiều” vừa là lời cảnh tỉnh, vừa là lời nhắc nhở thấm thía : ân huệ không bao giờ đi riêng rẽ, mà luôn song hành với nghĩa vụ. Ân huệ càng nhiều, trách nhiệm càng nặng ; được ủy thác càng lớn, càng phải đáp lại bằng lòng trung thành, khôn ngoan và tinh thần phục vụ vô vị lợi.

Trong bối cảnh hôm nay, các dụ ngôn này vẫn vang lên như một tiếng chuông nhắc nhở mọi Ki-tô hữu và cách riêng các mục tử, phải luôn sống trong tinh thần trách nhiệm, khiêm tốn và trung tín, để xứng đáng là người quản gia được Thiên Chúa tín nhiệm và chúc phúc.

Cầu nguyện

Lạy Chúa Giê-su,

Xin ban cho chúng con một tâm hồn trung tín và tỉnh thức, biết chu toàn bổn phận mỗi ngày với tinh thần khiêm tốn và yêu thương phục vụ.

Xin cho chúng con, nhất là những ai được giao nhiệm vụ hướng dẫn người khác trong hành trình đức tin, luôn xứng đáng với lòng Chúa tín nhiệm, để khi Chúa trở lại, chúng con được gặp gỡ Ngài trong niềm vui của những tôi tớ trung thành và đáng được hưởng phúc lành Chúa ban. A-men.