Đức Thánh Cha Phanxicô: Đối thoại với cả những người “không thoải mái”

VATICAN NEWS – Đức Thánh Cha đã tiếp ngoại giao đoàn tại Tòa thánh để chúc một năm mới hạnh phúc và kêu gọi đối thoại "với mọi người" để phá vỡ xiềng xích hận thù. Ngài lên án chiến tranh, tình hình "tồi tệ" ở Gaza, chủ nghĩa khủng bố ở Đức và Hoa Kỳ, chủ nghĩa bài Do Thái, đàn áp tôn giáo, quyền phá thai "không thể chấp nhận được" và những cạm bẫy của công nghệ mới. Ngài cũng kêu gọi hòa bình cho Ukraine và Trung Đông và "ngoại giao của hy vọng".

Bóng ma của một "cuộc chiến tranh thế giới", được thể hiện thành từng "mảnh vỡ" và đã trở thành "mối đe dọa ngày càng cụ thể", bao trùm lên bài phát biểu mà Đức Thánh Cha gửi tới 184 đại sứ được công nhận tại Tòa thánh, và được đón tiếp tại Sảnh Phước lành trong buổi gặp mặt chào hỏi truyền thống vào đầu năm. Một bài phát biểu dài nhưng do hậu quả của cơn cảm lạnh, ngài đã nhờ Đức ông Filippo Ciampanelli, Thứ trưởng Bộ các Giáo Hội Đông Phương đọc.

Trong bài phát biểu của mình, Đức Thánh Cha Phanxicô đã phác thảo tầm nhìn của Tòa thánh về các vấn đề quốc tế: từ những thảm kịch ở Ukraine và Gaza, với các vụ đánh bom nhằm vào dân thường, các cuộc tấn công vào bệnh viện và cơ sở hạ tầng, trẻ em chết vì lạnh, cho đến các cuộc khủng hoảng ở Châu Phi, Nicaragua, Venezuela, Myanmar và Haiti; từ tình hình ở Syria và Lebanon, đàn áp tôn giáo, bài Do Thái, "những dấu hiệu tích cực" như việc nối lại các cuộc đàm phán về thỏa thuận hạt nhân với Iran "với mục đích đảm bảo một thế giới an toàn hơn cho tất cả mọi người", cho đến những nguy cơ hiện tại thời đại giữa trí tuệ nhân tạo, văn hóa hủy bỏ, vi phạm quyền riêng tư và tin giả.

Những người tạo ra "bầu không khí nghi ngờ nuôi dưỡng lòng căm thù", "gây tổn hại đến sự chung sống hòa bình và sự ổn định của toàn thể quốc gia", những "ví dụ bi thảm" của họ - chính Đức Giáo hoàng đã đưa ra - là các cuộc tấn công vào Thủ tướng Slovakia, Robert Fico, và vào Tổng thống đắc cử Hoa Kỳ Donald Trump.

Đừng hy sinh nhân quyền vì nhu cầu quân sự

Với các đại sứ tại Tòa thánh, Đức Thánh Cha – bày tỏ “lời chia buồn” của mình đối với các nạn nhân của trận động đất hai ngày trước ở Tây Tạng – đã kêu gọi một nền ngoại giao phục hồi, đặc biệt là trong năm Thánh này, những yếu tố dường như đang chia rẽ và rạn nứt còn thiếu: “Hy vọng”, “sự thật”, “tự do”, “công lý” và “tha thứ”. Đối thoại, "ơn gọi" đầu tiên của ngoại giao: "Ủng hộ đối thoại với mọi người, bao gồm cả những người đối thoại được coi là "khó chịu" hơn hoặc những người không được coi là hợp pháp để đàm phán", Đức Thánh Cha Phanxicô thúc giục, nhắc lại - như ngài đã tuyên bố vào thời điểm Kinh Truyền Tin Chúa Nhật tuần trước – tôn trọng nhân quyền trong bối cảnh xung đột.  

“Chúng ta không thể chấp nhận việc ném bom vào dân thường hoặc tấn công vào cơ sở hạ tầng thiết yếu cho việc sinh tồn. Chúng tôi không thể chấp nhận cảnh trẻ em chết vì giá lạnh vì bệnh viện bị phá hủy và mạng lưới năng lượng của đất nước bị hư hại."

Đức Thánh Cha hy vọng rằng năm thánh này sẽ là "thời điểm thích hợp để cộng đồng quốc tế tích cực hành động nhằm đảm bảo rằng các quyền bất khả xâm phạm của con người không bị hy sinh trước các yêu cầu quân sự".

Đối thoại với “mọi người”, ngay cả những người khó chịu nhất

Do đó, đối thoại là "cách duy nhất để phá vỡ xiềng xích của lòng hận thù và trả thù đang giam cầm và vô hiệu hóa các thủ đoạn ích kỷ, kiêu hãnh và ngạo mạn của con người", gốc rễ của "mọi ý chí hiếu chiến gây ra sự hủy diệt", Đức Giáo Hoàng phát biểu. 

Nhìn lại năm cũ – bao gồm các chuyến đi nước ngoài, chuyến thăm của hơn ba mươi nguyên thủ quốc gia hoặc chính phủ tới Vatican, việc gia hạn thỏa thuận giữa Trung Quốc và Tòa thánh về việc bổ nhiệm giám mục như một "dấu hiệu" về ý chí tiếp tục đối thoại tôn trọng và mang tính xây dựng nhằm hướng tới lợi ích của Giáo Hội Công Giáo trong nước và toàn thể người dân Trung Quốc" – ngài hướng sự chú ý của mình tới trường quốc tế.

Đức Thánh Cha trong buổi tiếp kiến ​​với các đại sứ được bổ nhiệm tại Tòa Thánh

Xung đột, tấn công và biên giới mới

Một kịch bản "bị xé nát bởi nhiều cuộc xung đột, lớn và nhỏ, ít nhiều được biết đến" và cũng bởi sự tái diễn của "những hành động khủng bố ghê tởm", chẳng hạn như ở Magdeburg (Đức) và New Orleans (Hoa Kỳ), được thêm vào "bối cảnh xã hội và chính trị trở nên trầm trọng hơn do sự tương phản ngày càng tăng" với "các xã hội ngày càng phân cực, trong đó - Đức Thánh Cha nhấn mạnh - cảm giác chung về sự sợ hãi và ngờ vực người khác và tương lai đang hình thành". Bầu không khí bất an này đang thúc đẩy việc "lắp đặt những rào cản mới" vượt ra ngoài các biên giới hiện có, chẳng hạn như rào cản đã chia cắt đảo Síp trong hơn năm mươi năm và rào cản đã "cắt bán đảo Triều Tiên làm đôi" trong hơn bảy mươi năm. Hy vọng rằng trong năm mới này chúng ta có thể "vượt qua logic đối đầu và thay vào đó là logic gặp gỡ".  

«Băng bó vết thương của những trái tim tan vỡ»

Đức Thánh Cha Phanxicô kêu gọi một “nền ngoại giao hy vọng” thực sự để “những đám mây đen chiến tranh có thể bị thổi bay bởi làn gió hòa bình mới”. Và cũng là "một nền ngoại giao tha thứ" có khả năng "tái thiết các mối quan hệ bị chia cắt bởi hận thù và bạo lực" và "hàn gắn vết thương từ trái tim tan vỡ của quá nhiều nạn nhân". Đức Thánh Cha ngay lập tức nghĩ đến đất nước Ukraine "tử đạo", nơi mà ngài đã kêu gọi chấm dứt cuộc chiến đã gây ra rất nhiều nạn nhân trong gần ba năm.

“Một số dấu hiệu đáng khích lệ đang xuất hiện, nhưng vẫn còn nhiều việc phải làm để tạo ra các điều kiện cho một nền hòa bình công bằng và lâu dài cũng như chữa lành những vết thương do sự xâm lược gây ra.”

Một bé gái khóc ở Gaza

Tình hình “tồi tệ” ở Gaza

Tương tự, Đức Thánh Cha Phanxicô đã nhắc lại lời kêu gọi ngừng bắn và trả tự do cho các con tin Israel ở Gaza, "nơi có tình hình nhân đạo rất nghiêm trọng và đáng xấu hổ". "Tôi kêu gọi cung cấp mọi hỗ trợ cần thiết cho người dân Palestine". Đức Thánh Cha cũng bày tỏ hy vọng rằng "người Israel và người Palestine có thể xây dựng lại những cây cầu đối thoại và tin tưởng lẫn nhau, bắt đầu từ những người trẻ tuổi nhất, để các thế hệ tương lai có thể cùng chung sống tại hai quốc gia, trong hòa bình và an ninh, và Giêrusalem sẽ là "thành phố của “hòa bình” của cuộc gặp gỡ, nơi những người theo Đạo Thiên Chúa, Do Thái và Hồi Giáo chung sống hòa thuận và tôn trọng nhau. "Đối thoại là điều có thể".

“Chúng ta không thể đầu hàng trước ý tưởng rằng sự thù ghét và hận thù giữa các dân tộc sẽ chiếm ưu thế”

Tiền chi tiêu quân sự để cho xóa đói giảm nghèo

Về vấn đề chiến tranh, Đức Thánh Cha một lần nữa lên án "sự phổ biến liên tục của các loại vũ khí ngày càng tinh vi và có sức hủy diệt cao". Và như trong Sắc lệnh về Năm Thánh, ngài đã tái khởi động đề xuất thành lập "một quỹ thế giới nhằm xóa bỏ nạn đói và phát triển các quốc gia nghèo nhất" bằng tiền từ chi phí quân sự để "người dân các nước này không phải dùng đến các giải pháp bạo lực", "hoặc lừa dối và không bị buộc phải rời bỏ đất nước của họ để tìm kiếm một cuộc sống đàng hoàng hơn."

“Chiến tranh luôn là một sự thất bại, và sự tham gia của người dân, đặc biệt là trẻ em, cũng như sự phá hủy cơ sở hạ tầng không chỉ là một thất bại, mà còn tương đương với việc cho phép kẻ chiến thắng duy nhất trong hai đối thủ trở thành kẻ xấu.”

Hy vọng cho Syria và Lebanon

Tập trung vào Trung Đông, Đức Thánh Cha Phanxicô cũng kêu gọi tôn trọng các nhóm tôn giáo thiểu số ở Syria, "nơi dường như đang tiến tới sự ổn định sau nhiều năm chiến tranh và tàn phá". "Mong rằng toàn vẹn lãnh thổ, sự thống nhất của người dân Syria và những cải cách hiến pháp cần thiết sẽ không bị bất kỳ ai xâm phạm", ngài cũng kêu gọi cộng đồng quốc tế trợ giúp Syria "trở thành vùng đất chung sống hòa bình, nơi tất cả người dân Syria, bao gồm cả những người theo Đạo Thiên Chúa, đều có thể cảm thấy mình là công dân thực thụ và tham gia vào lợi ích chung của quốc gia thân yêu này".

Đối với đất nước Lebanon "yêu dấu", mong muốn của Đức Thánh Cha là đất nước có thể có "sự ổn định về mặt thể chế cần thiết để đối mặt với tình hình kinh tế và xã hội nghiêm trọng", "tái thiết miền Nam" bị ảnh hưởng bởi chiến tranh và "thực hiện đầy đủ Hiến pháp và các Hiệp định".

“Hãy để tất cả người dân Lebanon cùng chung tay để diện mạo của vùng đất tuyết tùng không bao giờ bị biến dạng vì chia rẽ, mà luôn tỏa sáng với thông điệp “chung sống cùng nhau” và để Lebanon vẫn là quốc gia đại diện cho thông điệp chung sống hòa bình.”

Hòa bình cho khu vực Châu Phi

Hòa bình là món quà mà Giám mục Rôma cầu xin cho lục địa Châu Phi, đặc biệt là các vùng lãnh thổ bị ảnh hưởng bởi bạo lực, thiếu hụt y tế và nhân đạo, khủng bố và di dân, cùng với "những tác động tàn phá" của lũ lụt và hạn hán, Sudan, Sahel, Châu Phi, Mozambique và phía đông Cộng hòa Dân chủ Congo. Trong bối cảnh này, tất cả chúng ta đều có trách nhiệm "trở thành kiến ​​trúc sư của hòa bình" để "có thể xây dựng những xã hội thực sự hòa bình, trong đó những khác biệt chính trị hợp pháp, cũng như những khác biệt xã hội, văn hóa, sắc tộc và tôn giáo, tạo nên sự giàu có chứ không phải là gánh nặng nguồn gốc của sự thù hận và chia rẽ."

Di cư ở Sudan do nội chiến

Cuộc khủng hoảng chính trị ở Venezuela

Trong bài phát biểu của mình, Đức Thánh Cha Phanxicô cũng nhắc đến Myanmar, nơi người dân liên tục phải hứng chịu các cuộc xung đột vũ trang; Haiti, nơi cần phải "khôi phục trật tự dân chủ và chấm dứt bạo lực" một cách cấp bách; Bolivia, Colombia và Venezuela, nơi mà cuộc khủng hoảng chính trị "chỉ có thể được khắc phục thông qua việc tuân thủ chân thành các giá trị của sự thật, công lý và tự do, thông qua việc tôn trọng sự sống, phẩm giá và quyền của mọi người - bao gồm cả những người bị giam giữ sau các sự kiện ở những tháng gần đây – bằng cách từ chối mọi hình thức bạo lực và hy vọng là bằng cách khởi xướng các cuộc đàm phán một cách thiện chí và hướng tới lợi ích chung của đất nước."

Tại Nicaragua, Tòa thánh sẵn sàng đối thoại mang tính xây dựng

Đức Thánh Cha Phanxicô không quên Nicaragua, "nơi mà - ngài nói - Tòa thánh luôn cởi mở với cuộc đối thoại tôn trọng và xây dựng, quan tâm theo dõi các biện pháp được áp dụng đối với người dân và các tổ chức của Giáo Hội và hy vọng rằng tự do tôn giáo và các quyền khác sẽ được bảo vệ bao gồm các quyền cơ bản được đảm bảo đầy đủ cho tất cả mọi người."

"Không thể có hòa bình thực sự nếu quyền tự do tôn giáo không được đảm bảo", ngài bày tỏ mối quan ngại về "những biểu hiện ngày càng gia tăng của chủ nghĩa bài Do Thái" đối với các cộng đồng Do Thái trên khắp thế giới, điều mà ngài "lên án mạnh mẽ". Ngài cũng áp dụng sự lên án tương tự đối với cuộc đàn áp những người theo đạo Thiên Chúa của các nhóm khủng bố ở Châu Phi và Châu Á, cũng như đối với những hình thức hạn chế tự do tôn giáo "tinh vi" nhất ở Châu Âu thông qua "các chuẩn mực pháp lý và các hoạt động hành chính hạn chế hoặc "trên thực tế, chúng hủy bỏ các quyền mà Hiến pháp chính thức công nhận đối với các tín đồ và các nhóm tôn giáo".

«Thực dân hóa ý thức hệ»

Đức Thánh Cha cũng bày tỏ quan ngại về "nỗ lực khai thác các văn kiện đa phương - bằng cách thay đổi ý nghĩa của các thuật ngữ hoặc đơn phương diễn giải lại nội dung của các hiệp ước nhân quyền - để thúc đẩy các hệ tư tưởng gây chia rẽ, chà đạp lên các giá trị và đức tin của các dân tộc". Đây là một "cuộc thực dân hóa tư tưởng thực sự" "theo các chương trình nghị sự được lên kế hoạch cẩn thận, nhằm xóa bỏ các truyền thống, lịch sử và mối quan hệ tôn giáo của người dân". Tự hào đã vượt qua "những trang đen tối của lịch sử", vẫn còn chỗ cho "văn hóa hủy bỏ" "không dung thứ cho sự khác biệt và chỉ tập trung vào quyền của cá nhân, bỏ bê bổn phận đối với người khác, đặc biệt là đối với những người yếu đuối và mong manh nhất, " Đức Giáo hoàng Phanxicô nhấn mạnh.

Quyền phá thai là "không thể chấp nhận được"

Trong bối cảnh này, Đức Thánh Cha mô tả việc nói đến cái gọi là "quyền phá thai" là "không thể chấp nhận được", vì "nó trái ngược với quyền con người, đặc biệt là quyền được sống".

“Mọi sự sống đều phải được bảo vệ, ở mọi thời điểm, từ khi thụ thai cho đến khi chết tự nhiên, bởi vì không có đứa trẻ nào là sai lầm hay có tội vì tồn tại, cũng như không có người già hay người bệnh nào có thể bị tước mất hy vọng hoặc bị bỏ rơi.”

"Cách tiếp cận như vậy đặc biệt tiềm ẩn nhiều hậu quả trong lĩnh vực các tổ chức đa phương khác nhau", Đức Thánh Cha sau đó lưu ý, đặc biệt đề cập đến OSCE nhưng nói chung là nhiều tổ chức đa phương hiện nay dường như không còn khả năng đảm bảo hòa bình và ổn định, cuộc chiến chống đói nghèo và phát triển mà chúng được tạo ra, cũng như chúng không thực sự giải quyết được những thách thức hiện tại. Đức Thánh Cha nhận xét: "Tôi thấy đau lòng khi lưu ý rằng có nguy cơ hình thành chủ nghĩa đơn nhất và sự phân mảnh thành các câu lạc bộ có cùng chí hướng, chỉ cho phép những người có cùng suy nghĩ tham gia".

Bài phát biểu của Đức Thánh Cha cũng nhắc đến những hình thức nô lệ mới, bao gồm "nô lệ lao động", trong đó mọi người bị ép buộc vào "điều kiện làm việc vô nhân đạo, về mặt an toàn, giờ làm việc và tiền lương".

“Cần phải nỗ lực tạo ra những điều kiện làm việc đàng hoàng, tự thân chúng đã cao quý và đáng trân trọng, và không được cản trở sự phát triển và hoàn thiện con người. Đồng thời, phải đảm bảo các cơ hội việc làm hiệu quả, đặc biệt là ở những nơi tình trạng thất nghiệp nghiêm trọng khuyến khích lao động bất hợp pháp và do đó dẫn đến tội phạm”.

Nạn buôn người

Nghiện ma túy và buôn người, “hình thức nô lệ mới”

Một hình thức nô lệ khác mà Đức Thánh Cha lên án là hình thức "khủng khiếp" là nghiện ma túy, đặc biệt là ở những người trẻ tuổi: "Thật không thể chấp nhận được khi chứng kiến ​​biết bao cuộc sống, gia đình và đất nước bị hủy hoại bởi bệnh dịch này, dường như đang ngày càng lan rộng hơn, cũng do sự du nhập của ma túy. "Ma túy tổng hợp, thường gây tử vong, được phát tán rộng rãi thông qua hiện tượng buôn bán ma túy đáng ghê tởm".  

Và chế độ nô lệ do những kẻ buôn người thực hiện cũng là một trong những chế độ khủng khiếp nhất: "Những kẻ vô đạo đức lợi dụng nhu cầu của hàng ngàn người chạy trốn chiến tranh, nạn đói, sự đàn áp hoặc tác động của biến đổi khí hậu và tìm kiếm "một nơi an toàn để sống".

“Ngoại giao hy vọng là ngoại giao tự do, đòi hỏi sự cam kết chung của cộng đồng quốc tế nhằm xóa bỏ nạn buôn bán khốn khổ này”

Câu hỏi về người di cư

Một chủ đề đặt ra câu hỏi về người di cư. Đức Thánh Cha Phanxicô đang nhắc đến hàng ngàn người đang trên đường di cư ở Trung Mỹ hoặc sa mạc Sahara, hoặc đang băng qua Địa Trung Hải hoặc eo biển Manche trên những chiếc thuyền tạm bợ chật cứng người. "Với sự thất vọng lớn", ngài lưu ý rằng "di cư vẫn bị bao phủ bởi đám mây đen ngờ vực, thay vì được coi là nguồn tăng trưởng".

“Những người di cư chỉ được coi là vấn đề cần được quản lý. Những người này không thể bị đồng hóa với các đối tượng được đặt vào, nhưng họ có phẩm giá và nguồn lực mà họ có thể cung cấp cho người khác; Họ có những câu chuyện, nhu cầu, nỗi sợ hãi, khát vọng, ước mơ, khả năng, tài năng riêng của họ”

Đối với Đức Thánh Cha, điều cần thiết là "tạo ra các tuyến đường an toàn thường xuyên" và "xóa bỏ một số nguyên nhân khiến mọi người phải di cư".

Bãi bỏ án tử hình và xóa nợ cho các nước nghèo

Do đó, cần có một nền ngoại giao của hy vọng, của tự do và sự tha thứ, nhưng cũng của công lý "mà nếu không có thì sẽ không có hòa bình". Một lần nữa, Đức Thánh Cha yêu cầu rằng trong Năm Thánh, "án tử hình phải được xóa bỏ ở mọi quốc gia, điều mà ngày nay không còn biện minh được trong số các công cụ có khả năng khôi phục công lý"; kêu gọi – nhắc lại Hội nghị COP29 ở Baku – các quốc gia giàu có xóa bỏ khoản nợ kinh tế “bức bối” đang đè nặng lên các quốc gia nghèo, vốn càng dễ bị tổn thương hơn do cuộc khủng hoảng khí hậu; đề xuất "chuyển đổi" khoản nợ này "thành các chính sách và chương trình hiệu quả, sáng tạo và có trách nhiệm cho sự phát triển toàn diện của con người".

“Tòa thánh sẵn sàng đồng hành cùng tiến trình này, nhận thức rằng không có biên giới hay rào cản nào, về mặt chính trị hay xã hội, mà người ta có thể ẩn náu.”

Những hạn chế và cạm bẫy của công nghệ mới

Từ chính trị đến công nghệ mới, Đức Thánh Cha chỉ ra rằng nhân loại ngày nay, vốn đã trải qua "tiến bộ, phát triển và giàu có", có lẽ chưa bao giờ thấy mình "cô đơn và lạc lõng" như vậy, đến mức "không ít lần" đạt đến mức "thích thú hơn những đứa trẻ." Điều mà Đức Thánh Cha ám chỉ là “phủ nhận sự thật”, một xu hướng bị phương tiện truyền thông hiện đại và AI làm trầm trọng thêm, “bị lạm dụng như một phương tiện thao túng lương tâm vì mục đích kinh tế, chính trị và ý thức hệ”.  

Đúng, thông tin và truyền thông có những lợi thế không thể phủ nhận, nhưng cũng có những “hạn chế” và “cạm bẫy” như “phân cực”, “thu hẹp quan điểm tinh thần”, lạm dụng, lo lắng, cô lập thông qua mạng xã hội và trò chơi trực tuyến.

“Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo làm gia tăng mối quan ngại liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ, an ninh việc làm cho hàng triệu người, tôn trọng quyền riêng tư và bảo vệ môi trường khỏi rác điện tử (e-waste). Hầu như không có nơi nào trên thế giới không bị thay đổi bởi sự chuyển đổi văn hóa to lớn do sự tiến bộ không ngừng của công nghệ và ngày càng có sự đồng điệu rõ ràng với lợi ích thương mại, tạo nên một nền văn hóa bắt nguồn từ chủ nghĩa tiêu dùng.

Theo Đức Thánh Cha, sự mất cân bằng này "đe dọa phá vỡ trật tự các giá trị vốn có trong việc tạo dựng các mối quan hệ, trong giáo dục và trong việc truyền tải các phong tục xã hội, trong khi cha mẹ, họ hàng thân thiết và nhà giáo dục vẫn phải là kênh giao tiếp chính của sự truyền bá văn hóa, vì lợi ích của nó, chính phủ nên hạn chế mình ở vai trò hỗ trợ trong trách nhiệm hình thành của họ."

Lòng biết ơn vì sự cam kết chuẩn bị cho Năm Thánh

Cuối cùng, Đức Thánh Cha Phanxicô không quên bày tỏ lòng biết ơn đối với chính quyền Ý vì cam kết của họ trong việc chuẩn bị cho Năm Thánh tại Rôma: "Công việc không ngừng nghỉ trong những tháng này, vốn đã mang lại không ít bất tiện, giờ đây đã được đền đáp bằng sự cải thiện tình hình một số dịch vụ và không gian công cộng, để mọi người, công dân, khách hành hương và khách du lịch, có thể tận hưởng nhiều hơn vẻ đẹp của Thành phố vĩnh cửu."

Đối với người dân La Mã, nổi tiếng với lòng hiếu khách, tôi muốn gửi lời cảm ơn đặc biệt đến họ vì sự kiên nhẫn trong những tháng gần đây và sự kiên nhẫn mà họ sẽ dành cho họ trong việc chào đón nhiều du khách sẽ đến.

Lời chúc năm 2025

Sau đây là lời chúc của Đức Thánh Cha cho năm mới: “Và tôi mong muốn năm 2025 thực sự là một năm ân sủng, giàu chân lý, tha thứ, tự do, công lý và hòa bình!”

Chuyển ngữ: Bonum
(Nguồn: Ủy ban Công lý và Hòa bình)