Rerum Novarum Kỹ Thuật Số: AI phục vụ công lý và hòa bình

Xuân Đại (TGPSG) biên dịch từ Vatican News

TGPSG/Vatican News -- Một hội nghị tại Hàn lâm viện Tòa Thánh về Khoa học Xã hội quy tụ các chuyên gia từ khắp nơi trên thế giới, nhằm chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm về trí tuệ nhân tạo phục vụ cho hòa bình, công lý xã hội và sự phát triển con người toàn diện.

Với chủ đề “Rerum Novarum Kỹ Thuật Số: Trí tuệ nhân tạo vì Hòa bình, Công lý Xã hội và Phát triển Toàn diện Con người”, Hàn lâm viện Tòa Thánh về Khoa học Xã hội đã quy tụ 50 chuyên gia quốc tế thuộc nhiều lĩnh vực tại Casina Pio IV, Vatican, trong hai ngày 16 và 17 tháng 10 năm 2025. Mục tiêu của hội nghị là thúc đẩy đối thoại và chia sẻ kinh nghiệm, nhằm khuyến khích việc sử dụng trí tuệ nhân tạo một cách có trách nhiệm, đạo đức và đặt con người ở trung tâm - một trong những công nghệ có sức biến đổi lớn nhất thời đại.

Trong khuôn khổ sự kiện, các tham dự viên đã công bố việc thành lập Mạng lưới Trí tuệ Nhân tạo Mỹ Latinh vì Phát triển Toàn diện Con người, nhằm kết hợp việc ứng dụng AI với sự quan tâm đến “tiếng kêu của người nghèo” và việc thúc đẩy các chính sách sản xuất bao trùm, bền vững, được soi dẫn bởi các nguyên tắc của sinh thái toàn diện.

Hội nghị kết hợp giữa lý thuyết học thuật và thực tiễn, liên kết các nghiên cứu chuyên sâu với việc phân tích các trường hợp cụ thể.

Các tham dự viên nhấn mạnh tính cấp thiết của việc chấm dứt cuộc chạy đua vũ trang về AI, đáp lại lời kêu gọi của Đức Giáo Hoàng Lêô XIV về “sự can đảm của giải trừ”. Họ cũng lưu ý cần thiết lập một khuôn khổ toàn cầu chung cho các sáng kiến quản trị AI - một khuôn khổ có tính ràng buộc, có cơ chế thực thi và được hậu thuẫn bởi những thể chế thích hợp với thời đại kỹ thuật số.

Các cuộc thảo luận nhấn mạnh tầm quan trọng của việc “nghĩ vượt ra khỏi chiếc hộp mờ đục của các thuật toán” và đối diện với những thách đố xã hội của thời đại, đặc biệt chú ý đến tiếng nói của những người dễ bị tổn thương nhất.

Một chủ đề lớn khác là tính bền vững môi trường, tập trung vào việc giảm tiêu thụ năng lượng của các trung tâm dữ liệu, phát triển hạ tầng AI phù hợp với các mô hình công nghiệp mới và tăng cường hợp tác khu vực - đặc biệt tại các quốc gia kém phát triển.

Tương lai việc làm được xem xét dưới lăng kính công lý xã hội trong công nghệ, kêu gọi sự hợp tác giữa người lao động, người sử dụng lao động, giới khoa học và chính phủ nhằm bảo đảm sự phân phối công bằng các lợi ích mà AI mang lại.

Các đề xuất được nêu ra bao gồm thu nhập cơ bản phổ quát, vốn cơ bản phổ quát và các chiến lược củng cố chuỗi giá trị toàn cầu, xem tiến bộ công nghệ như một lợi ích công cộng của toàn nhân loại.

Những vấn đề then chốt khác được thảo luận gồm quản lý dữ liệu có đạo đức, tôn trọng quyền riêng tư và đa dạng văn hóa; khả năng tiếp cận sức mạnh tính toán, kết nối và điện năng; an ninh mạng và giảm thiểu rủi ro; cùng với việc phát triển các kỹ năng cần thiết để làm việc trong thời đại AI.

Các đại biểu cũng nhấn mạnh cần vượt qua tình trạng tập trung độc quyền trong thị trường AI, đồng thời đề cao tầm quan trọng của tính minh bạch và đổi mới thể chế.

Trong bối cảnh đó, hội nghị nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển các mô hình kinh doanh mới, tạo động lực công bằng và hiệu quả cho đổi mới và lợi ích xã hội.

Các diễn giả kêu gọi một nền AI được tích hợp vào các chính sách công nghiệp sáng tạo, có khả năng theo kịp tốc độ tiến bộ công nghệ, đồng thời đặt lao động con người ở trung tâm của sự gắn kết và phát triển xã hội.

Tôn trọng các quyền căn bản của con người trong kỷ nguyên kỹ thuật số là một trọng tâm khác. Các tham dự viên thảo luận về nhu cầu phát triển “quyền thần kinh” nhằm bảo vệ con người trước các rủi ro có thể phát sinh từ sự tương tác giữa trí óc con người và công nghệ xâm lấn.

Phù hợp với các tuyên bố khoa học gần đây, hội nghị khẳng định rằng con người phải luôn giữ quyền quyết định tối hậu trong việc sử dụng và quản trị các công nghệ AI.

Một kết quả quan trọng của sự kiện là việc hình thành Mạng lưới Tri thức AI vì Phát triển Toàn diện Con người tại khu vực Mỹ Latinh, bao gồm các tổ chức và chuyên gia tham dự.

Mạng lưới này nhằm tăng cường sự hiện diện của khu vực bên cạnh các sáng kiến toàn cầu khác, đồng thời thúc đẩy hợp tác trong việc phát triển AI có đạo đức và bao trùm.

Mạng lưới sẽ hoạt động dưới sự bảo trợ của Hàn lâm viện Tòa Thánh về Khoa học Xã hội (PASS), với sự đóng góp của nhiều tổ chức như Đại học Massachusetts, Đại học Notre Dame, Phòng thí nghiệm Trí tuệ Nhân tạo Đại học Buenos Aires, Quỹ Getulio Vargas, Phòng thí nghiệm AI Civic của Đại học Northeastern, Liên hiệp các phòng thí nghiệm AI châu Âu, Chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc, Quỹ Alana, Trung tâm Quốc gia về AI của Chile, Ngân hàng Phát triển Mỹ Latinh, và Viện Florence thuộc Đại học châu Âu.

Mạng lưới sẽ tổ chức các cuộc họp định kỳ để trao đổi kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn, đánh giá những thách thức trong việc triển khai, và khuyến khích sự tham gia rộng rãi trong khu vực - dựa trên nguyên tắc “những cỗ máy sáng tạo nhất phải phục vụ con người, chứ không phải ngược lại.”

Hội nghị được tổ chức phối hợp với Đại học Notre Dame, khai mạc do Đức Hồng y Peter Turkson, Viện trưởng PASS, trình bày tổng quan về các hoạt động của Học viện trong lĩnh vực này, và Nữ tu Helen Alford, Chủ tịch PASS, nhấn mạnh mối liên hệ mật thiết giữa AI, hòa bình và phát triển. Đức Ông Paul Tighe, Thư ký Bộ Văn hóa và Giáo dục, điều phối phiên thảo luận về việc làm trong tương lai.

Hai thành viên của PASS, ông Gustavo Beliz và ông Paolo Carozza, nhấn mạnh nhu cầu đối thoại đa ngành vượt lên trên các cách tiếp cận thuần kỹ trị, cùng với các biện pháp chủ động để bảo đảm việc tích hợp AI một cách tích cực, hợp tác và bao trùm, phục vụ cho sự phát triển toàn diện con người.

Trong số các tham dự viên có nhiều chuyên gia hàng đầu như David Autor (MIT), Jaron Lanier (Microsoft), Daniel Innerarity (Đại học châu Âu), Nathan Gardels (Viện Berggruen), Carme Artigas, Jimena Viveros và Vanina Martínez (Ủy ban cấp cao Liên Hiệp Quốc về AI), Molly Kinder (Viện Brookings), Tongdong Bai (Đại học Phục Đán), Jeffrey Sachs (Đại học Columbia), Luis Moreno Ocampo và Néstor Caticha (Đại học São Paulo), Markus Brunnermeier (Đại học Princeton), Delfina Belli (The Future Society), Rebeka Finlay (Partnership on AI), Paul Nemitz (College of Europe), Gregory Reichberg (Viện Nghiên cứu Hòa bình Oslo), Mateo Balero (Trung tâm Siêu máy tính Barcelona), James Williams (Viện Internet Oxford), và Nitesh Chawla (Đại học Notre Dame).