Một số tác phẩm nổi tiếng trong lịch sử nghệ thuật Công Giáo thể hiện chủ đề: "Hạ xác Chúa Giêsu từ Thập Tự Giá"

Trong suốt thời kỳ Phục Hưng (tk 14-16) lan sang tận cuối thời Baroque (tk 16-17), vẽ cảnh hạ xác Chúa Giêsu xuống khỏi Thập Tự Giá là một thách thức lớn đối với các họa sĩ.

Trước hết là thách thức về mặt kỹ thuật. Cụ thể hơn, là thách thức của nguyên tắc “vẽ đúng” theo cách nhìn “hiện thực” và theo các tiêu chuẩn thẩm mỹ về tính “cao cả”: làm thế nào để diễn tả hình ảnh Chúa Giêsu đã chết được đưa xuống khỏi Thập Tự Giá trong dáng dấp quặt quẹo mà không làm mất đi vẻ uy nghiêm của Người và không làm kinh sợ…

Tiếp theo, là thách thức về mặt tư tưởng. Cụ thể hơn, là thách thức của cách lý giải chủ đề và biểu hiện nghệ thuật. Hình ảnh Chúa Giêsu bị đóng đinh trên Thập Tự Giá, tuy đau thương, nhưng biểu hiện thẩm mỹ, căn bản vẫn là tinh thần BI TRÁNG, và tự nó đã bao gồm một ý nghĩa BIỂU TƯỢNG “THẦN THIÊNG”... Hình ảnh Chúa Giêsu sống lại, đi ra hay bay lên từ mộ đá, đã là hình ảnh khẳng định cho sự CHIẾN THẮNG và đã có ý nghĩa THẦN KỲ… Ở cả hai chủ đề này, cách lý giải chủ đề, mang đầy tính lý tưởng và gần như sẵn có, bởi vậy, sự thể hiện không trở nên quá khó... Chủ đề “Hạ xác Chúa Giêsu xuống khỏi Thập Tự Giá” thì khác hẳn. Nó gần như thuần tuý chỉ là câu chuyện đời thường. Làm thế nào để thể hiện những hình ảnh đau thương đời thường này mà không sa vào các tình cảm bi lụy thế tục, vẫn chuyển tải được ý nghĩa thiêng liêng cần có…

Bởi những thách thức như vậy, mà họa sĩ nào cũng muốn lao vào để "đo lường tầm vóc" của mình! May thay, không ít người đã thành công, nên cuối cùng, cho đến ngày nay, chúng ta đã được nhìn thấy không ít tuyệt tác trong chủ đề này.

Ở đây, tôi xin giới thiệu vài tác phẩm tiêu biểu nhất.

Trước tiên, phải kể đến bức tranh khổ lớn (220 x 262cm) của họa sĩ người Hà Lan Roger van der Weyden (1399-1464) sáng tác năm 1435.

Theo các nhà viết sử nghệ thuật, đây là tác phẩm đầu tiên thể hiện thành công chủ đề hạ xác Chúa Giêsu xuống khỏi Thập Tự Giá, và là tác phẩm đáng chú ý nhất thể hiện sự chín muồi của tác giả. Do hoà trộn giữa phong cách tượng trưng Trung Cổ trong cách thể hiện không gian và phong cách tả thực Phục Hưng trong cách thể hiện hình ảnh nhân vật, bức tranh đã có dáng dấp của một hoạt cảnh sân khấu vừa sống động vừa nghiêm trang. Sự sống động thể hiện qua sắc thái biểu cảm ở từng gương mặt, từng hình vi của các nhân vật. Và câu chuyện Kinh Thánh đã được thể hiện một cách trọn vẹn… Thân hình Chúa Giêsu, được xoay toàn bộ mặt trước về phía người xem, trở thành trung tâm của tác phẩm. Các phụ nữ khóc lóc đóng khung tâm điểm này ở cả hai bên. Thánh Gioan cúi về phía trước, giống như Thánh nữ Maria Mađalêna ở phía bên kia, cố gắng vô vọng để đỡ lấy Đức Trinh Nữ đang ngã xỉu trong chuyển động tương ứng với chuyển động của thân mình Chúa Giêsu đang được đưa xuống. Vẻ câm lặng của các ông già càng làm nổi bật những cử chỉ diễn cảm của các vai chính… Bằng phong cách “sân khấu hóa” này, Rogier đã nối truyền thống Gothic-kiểu-thức-hóa đến gần với nghệ thuật hiện đại Phục Hưng. Đó là một đóng góp lớn mang tính lịch sử, giúp hòa hợp những đòi hỏi mới được đặt ra cho nghệ thuật với mục đích tôn giáo cổ xưa.

Tác phẩm này, ban đầu, được vẽ cho một nhà nguyện ở Leuven, Hà Lan, nhưng từ thế kỷ 16, nó đã thuộc sở hữu của người Tây Ban Nha. Đến nay, nó đang được đặt tại bảo tàng Prado, Madrid, Tây Ban Nha. Xin xem ảnh tranh và một số chi tiết:

Cuối cùng, phải kể đến “Hạ xác Chúa Giêsu xuống khỏi Thập Tự Giá” (158-117cm) sáng tác năm 1634 của họa sĩ người Hà Lan Rembrandt van Rijn (1606-1669). Nói cuối cùng, bởi theo các nhà nghiên cứu lịch sử và phê bình mỹ thuật phương Tây, sau tác phẩm của họa sĩ bậc thầy dùng ngôn ngữ ánh sáng này, hầu như không còn tác phẩm nào có thể thể hiện cảnh hạ xác chúa Giêsu xuống khỏi Thập Tự Giá vừa hiện thực, gần gũi vừa mang lại những xúc cảm thiêng liêng đến vậy.

Rembrandt sáng tác bức tranh này khi mới 28 tuổi. Nhưng từ lâu trước đó, ông đã được xem là một bậc thầy diễn tả “sự vận động của tâm hồn”. Ông có vẻ như có thể nhìn thấu vào tâm tư của mọi loại người và biết họ sẽ cư xử ra sao trong bất cứ tình huống cho sẳn nào. Chính tài năng này, đã làm cho những bức tranh minh họa các câu chuyện trong Kinh Thánh của ông rất khác biệt với tất cả mọi thứ từng được thực hiện trước đó. Ông thâm nhập vào tinh thần của những câu chuyện và nỗ lực hình dung chính xác cái tình thế hẳn đã xảy ra, và nỗi xúc động cũng như cách xử sự của con người trong khoảnh khắc ấy. Hình ảnh trong tranh, qua cách thể hiện tài tình của ông, cho thấy, đây là câu chuyện hoàn toàn hiện thực, với những con người mà dáng dấp và hành vi như ta vẫn gặp trong đời sống hằng ngày. Nhưng cái ánh sáng lung linh thì lại hết sức tuyệt diệu, vừa rất thực vừa mang đầy sắc thái “siêu thực” của chiều sâu nội tâm. Thực tại được nhìn thấy, dường như đang ẩn chứa những sự thật khác cần được chiêm nghiệm. Rất khó diễn tả bằng lời, nhưng rõ ràng nó đã làm người xem rung động…

Tác phẩm này đang thuộc sở hữu của bảo tàng Hermitage ở St. Petersburg, Nga. Xin xem ảnh tranh:

Và dưới đây là một số tác phẩm nổi tiếng khác. Xin xem ảnh tranh:

Nguyên Hưng