10 năm Laudato si’: Tính ngôn sứ mạnh mẽ của sinh thái toàn diện

TGPSG/Fr.Aleteia -- Cách đây 10 năm, vào ngày 18-6-2015, Đức Thánh Cha Phanxicô công bố thông điệp Laudato si’, thông điệp thứ hai của ngài. Đây là một văn kiện chưa từng có trong giáo huấn của Hội Thánh, do cách diễn đạt, nội dung cũng như đối tượng mà nó hướng tới.

Laudato si’ - Lấy tựa đề từ những lời đầu tiên của Bài ca vạn vật của Thánh Phanxicô Assisi, thông điệp thứ hai của Đức Thánh Cha Phanxicô, công bố ngày 18-6-2015, đã đánh dấu một bước ngoặt trong giáo huấn của Hội Thánh: cả về giọng văn, nội dung lẫn đối tượng mà nó hướng đến. Đây là thông điệp đầu tiên hoàn toàn dành riêng cho vấn nạn sinh thái, và không chỉ gửi đến người Công giáo, mà còn “gửi đến mọi người đang sống trên hành tinh này”. Một bước đi chưa từng có.

Laudato si’ được công bố trong bối cảnh thế giới đang căng thẳng. Các dấu hiệu của biến đổi khí hậu ngày càng rõ rệt, trong khi cộng đồng quốc tế lại khó đạt được một giải pháp chung. Vài tháng sau, Hội nghị COP21 sẽ diễn ra tại Paris và dẫn đến Thỏa thuận Paris. Nhưng vào tháng 5 năm 2015, kết quả đó vẫn chưa chắc chắn, và Đức Thánh Cha Phanxicô muốn cất lên tiếng nói của mình. Ngài mong muốn cung cấp một “kim chỉ nam” luân lý và thiêng liêng cho cuộc khủng hoảng sinh thái.

Tuy nhiên, tình trạng khẩn cấp về sinh thái không phải là lý do duy nhất khiến Đức Thánh Cha viết nên thông điệp này. Ngài nhận ra một cuộc khủng hoảng sâu xa hơn - cuộc khủng hoảng về con người và tâm linh. Không chỉ trái đất đang bị đe dọa, mà chính con người cũng đang gặp nguy hiểm. Tiếng kêu cứu của trái đất và tiếng kêu của người nghèo thực ra là một tiếng kêu duy nhất. Vì thế, Laudato si’ vừa tiếp nối giáo huấn xã hội của Hội Thánh, vừa mở rộng thêm những chân trời suy tư. Chỉ vài ngày sau khi được công bố, thông điệp của Đức Giáo hoàng Phanxicô về môi trường đã nhanh chóng đứng thứ tư trong danh sách 20 cuốn sách bán chạy nhất tại Pháp, theo xếp hạng của Viện GfK.

Một thông điệp làm thay đổi cách nhìn

Với Laudato si’, Đức Thánh Cha Phanxicô đã hình thành nên khái niệm “sinh thái toàn diện” - một cách diễn đạt hiện nay đã trở thành chuẩn mực. Ngài không chỉ kêu gọi có lối sống “xanh” hơn hay quản lý tài nguyên tốt hơn, mà còn mời gọi chúng ta suy nghĩ lại mối tương quan của mình với Thiên Chúa, với thiên nhiên, với người khác và với chính mình. Con người không phải là chủ hay sở hữu của thiên nhiên, nhưng là người gìn giữ một món quà được trao ban. Cái nhìn thần học này về công trình tạo dựng như một ngôi nhà chung đòi hỏi chúng ta có trách nhiệm luân lý đối với toàn thể thụ tạo, kể cả với các thế hệ tương lai.

Thông điệp này cũng gây ngạc nhiên bởi văn phong của nó: dễ hiểu, đôi khi đầy chất thơ, nhưng không khoan nhượng. Đức Thánh Cha không ngần ngại lên án chủ nghĩa tiêu thụ, kỹ trị, các lối khai thác bóc lột, hay nỗi ám ảnh về lợi nhuận. Ngài mời gọi một cuộc hoán cải sinh thái – mà trước hết là hoán cải con tim. Sinh thái không còn chỉ là vấn đề môi trường, mà trở thành một vấn đề thiêng liêng.

Một văn kiện mang tính phổ quát, với tầm nhìn ngôn sứ

Ngay từ khi công bố, Laudato si’ đã vang vọng trên toàn thế giới. Thông điệp được các nhà khoa học, các tổ chức phi chính phủ và nhiều nhà lãnh đạo chính trị ca ngợi, đồng thời cũng gây tiếng vang bất ngờ trong giới liên tôn giáo. Văn bản này kết nối giữa khoa học, thần học và sự khôn ngoan mục vụ. Nó vạch ra con đường hiệp nhất giữa một thế giới chia rẽ, và kêu gọi một "tình liên đới phổ quát mới".

Không lâu sau khi Đức Thánh Cha Phanxicô qua đời ngày 21-4-2025, chuyên gia Vatican Bernard Lecomte nhắc Aleteia nhớ rằng ngài là “vị giáo hoàng đầu tiên làm nổi bật tầm quan trọng của sinh thái đến mức ấy”. Ông nói tiếp: “Thông điệp Laudato si’ của ngài sẽ mãi là một văn kiện trọng yếu. Đó là một bản văn rất sâu sắc, giúp hàng tỷ người nhận ra thực trạng sinh thái. Ngài giải thích rằng sinh thái là một công trình của con người: ‘Mọi sự đều liên kết với nhau.’ Cứu lấy hành tinh này chính là cứu lấy con người. Con người và trái đất cùng chung một số phận. Đây không phải là một sinh thái học thuần kỹ thuật, mà là sinh thái cho con người và bởi con người.”

Mười năm sau, thật đáng ngạc nhiên, Laudato si’ vẫn giữ nguyên tính thời sự. Thông điệp không đưa ra các giải pháp kỹ thuật - vì đó không phải vai trò của nó - nhưng cung cấp những định hướng thiết yếu để suy tư về sinh thái dưới ánh sáng đức tin. Thông điệp nhắc nhở rằng việc chăm sóc ngôi nhà chung không thể tách rời khỏi việc chăm sóc những người dễ bị tổn thương nhất. Đức Thánh Cha mời gọi Kitô hữu dấn thân cụ thể, tại địa phương, trong tinh thần tiết độ, công bằng và ca tụng Thiên Chúa.

Năm 2023, Đức Thánh Cha Phanxicô công bố văn kiện Laudate Deum, một Tông huấn được xem như phần tiếp nối của thông điệp Laudato si’. Thông điệp của ngài rất rõ ràng: hoán cải sinh thái là một hành trình dài lâu. Sau mười năm, Laudato si’ vẫn là một văn kiện nền tảng để suy tư về một sinh thái đích thực mang tính nhân văn. Trước những thách đố ngày càng gia tăng như khí hậu, đa dạng sinh học, di dân, bất bình đẳng, và chính bản thân con người, thông điệp vẫn là nguồn mạch sống động cho một niềm hy vọng tích cực.

Tác giả: Agnès Pinard Legry

Xuân Đại (TGPSG) biên dịch từ Fr.Aleteia