Trí tuệ nhân tạo và trách nhiệm của giáo lý viên

TGPSG – Trí tuệ nhân tạo: Cơ hội, rủi ro và trách nhiệm của giáo lý viên - trong ánh sáng giáo huấn Hội Thánh.

Dạy giáo lý không chỉ là chuyển giao kiến thức, nhưng là dẫn người khác đến gặp và kết hiệp mật thiết với Chúa Giêsu Kitô (x. Hướng dẫn Tổng quát việc dạy giáo lý tại Việt Nam 2017, số 54) - Lời chỉ dẫn này luôn là điểm tựa vững chắc cho giáo lý viên trong hành trình giáo dục đức tin cho các em thiếu nhi trong các giáo xứ, đặc biệt khi sứ mạng ấy được thi hành giữa một thế giới đang biến đổi không ngừng bởi công nghệ và trí tuệ nhân tạo (AI - Artificial Intelligence).

Ngày nay, AI có thể trả lời nhanh chóng một câu hỏi giáo lý, dựng nên một kịch bản kể chuyện Tin Mừng, thậm chí đề xuất cả giáo án cho từng độ tuổi. Những công cụ ấy thật hữu ích, nhưng cũng đầy thách đố, nếu ta để cho chúng thay thế vai trò của con người trong một công việc vốn đòi hỏi giáo lý viên soạn bài bằng “đầu gối”, nghĩa là soạn bài để dạy giáo lý bằng trái tim, đức tin và đời sống cầu nguyện.

Với những thuận lợi của khoa học và công nghệ, đi kèm những bóng tối tiềm tàng do sai lạc đức tin trên không gian mạng, các giáo lý viên được mời gọi bước đi với sự phân định để trung thành với Thiên Chúa và con người (xem Hướng dẫn Tổng quát dạy Giáo lý 1997, số 145. 151), “nghĩa là phải truyền đạt Tin Mừng trong sự toàn vẹn của nó, đang khi tôn trọng những điều kiện và hoàn cảnh của con người” (HDDGLVN, số 43)

Bài viết này không nhằm phủ nhận, cũng không cổ vũ tuyệt đối việc sử dụng AI trong giáo lý, nhưng để suy tư, lượng giá và định hướng: làm sao để AI trở thành người bạn đồng hành hữu ích, chứ không làm lu mờ linh đạo của người gieo hạt đức tin.

1. Dạy giáo lý là một sứ mạng – không chỉ là một công việc

Sách Giáo lý Hội Thánh Công giáo (GLHTCG) khẳng định:

“Việc dạy giáo lý là nhiệm vụ trọng yếu của Hội Thánh, phát xuất từ mệnh lệnh của Đức Kitô: ‘Anh em hãy đi và làm cho muôn dân trở thành môn đệ, dạy họ tuân giữ mọi điều Thầy đã truyền cho anh em’” (x. Mt 28,19-20 – GLHTCG, số 4).

Tông huấn Catechesi Tradendae của Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II (năm 1979) nhấn mạnh:

“Mục đích cuối cùng của giáo lý là đặt con người vào mối hiệp thông thân tình với Đức Giêsu Kitô” (số 5).

Như vậy, dạy giáo lý không phải là “truyền đạt kiến thức tôn giáo” đơn thuần, mà là dẫn người học đến gặp gỡ Chúa Giêsu, đón nhận mạc khải cứu độ của Người.

2. Nội dung của một bài giáo lý chính thống phải dựa trên nền tảng nào?

Theo Sách Giáo lý HTCG (số 11-12), nội dung giảng dạy đức tin phải quy chiếu về 4 cột trụ:

Kinh Tin Kính: những chân lý đức tin nền tảng

Phụng vụ và các Bí tích: đời sống bí tích nuôi dưỡng đức tin

Các điều răn – đời sống luân lý: sống đức tin qua hành động

Kinh nguyện – đặc biệt là Kinh Lạy Cha: tương quan với Thiên Chúa.

Do đó, bất kỳ bài giáo lý nào (kể cả nhờ AI hỗ trợ) cũng phải trung thành với nền tảng này và không được thêm thắt những yếu tố lạc giáo, phiến diện, hoặc "cảm tính hóa" Tin Mừng.

3. AI có thể hỗ trợ người giáo lý viên ra sao?

AI là một công cụ thông minh, có thể giúp:

• Tạo dàn bài nhanh chóng: giúp hình thành bố cục, câu hỏi gợi ý, tình huống đạo đức.
• Tạo hoạt động sáng tạo: kể chuyện Tin Mừng theo lứa tuổi, thiết kế trò chơi Kinh Thánh.
• Soạn nội dung phù hợp với nhiều phương tiện: slide trình chiếu, bản in bài học, sơ đồ tư duy.

Tuy nhiên, những nhận định “đúng theo giáo huấn Hội Thánh Công Giáo” hoặc “sai lệch thần học” của AI cần phải được kiểm định lại bằng đức tin và kiến thức chính thống.

4. Nguy cơ khi giáo lý viên lạm dụng AI mà thiếu phân định

Văn kiện Communio et Progressio số 2 khẳng định: Giáo hội xem các phương tiện truyền thông như là 'những ân huệ của Thiên Chúa', theo kế hoạch quan phòng của Ngài, nhằm liên kết con người trong tình huynh đệ và giúp họ cộng tác với kế hoạch cứu độ của Ngài. Vì thế, cần phải sử dụng các phương tiện này - trong đó có AI - với sự khôn ngoan, biết phân định và có kiểm định.

Những nguy cơ lớn nhất khi sử dụng AI mà thiếu kiểm định là:

• Dạy sai đức tin (vì AI không có khả năng kiểm định lại những gì nó thu thập được có thực sự là “đúng” hay “sai” so với giáo huấn Hội Thánh Công Giáo).
• Chạy theo tiện lợi, dẫn đến lười học hỏi, giảm chiều sâu thiêng liêng.
• Sử dụng nguồn không chính thống (blog cá nhân, nguồn phi Công giáo, hoặc chỉ đúng “một phần”).
• Việc dạy sai giáo lý cho trẻ nhỏ là trọng tội, vì như Chúa Giêsu cảnh báo:“Ai làm cớ cho một trong những kẻ bé mọn đang tin Thầy phải sa ngã thì thà buộc cối đá vào cổ mà quăng xuống biển còn hơn” (x. Mc 9,42).

5. Người giáo lý viên trong thời đại AI cần làm gì?

Theo Tông huấn Evangelii Gaudium (Niềm vui Tin Mừng) của Đức Thánh Cha Phanxicô:

Người dạy giáo lý là người gìn giữ ký ức về Thiên Chúa... là người đồng hành với người học trong hành trình đức tin. (Xem EG 139-140)

Vì thế, giáo lý viên không thể bị thay thế bởi công cụ kỹ thuật. Thay vào đó, cần:

• Hiểu giáo huấn của Hội Thánh: luôn đối chiếu với Giáo lý Hội thánh Công Giáo, văn kiện Hội Đồng Giám mục Việt Nam, các sách giáo lý chính thức…
• Cầu nguyện – Sống chứng tá – Yêu mến người học.
• Biết sử dụng AI cách thông minh, cẩn trọng và có phân định.
• Tham khảo Ban giáo lý và linh mục đặc trách khi có nghi vấn thần học.

6. Gợi ý thực hành: Soạn bài bằng AI cách đúng đắn

Nên làm:

• Gõ yêu cầu rõ ràng, chi tiết:  ví dụ: Soạn bài giáo lý về Đức Tin cho thiếu nhi 10 tuổi, dựa theo Giáo Lý Hội Thánh Công Giáo;
• Kiểm tra lại nội dung soạn với sách giáo lý chính thức;
• Thêm phần dẫn giải Kinh Thánh, câu chuyện thật và lời cầu nguyện;
• Phải gặp gỡ Chúa trước khi gặp gỡ các em, nghĩa là suy niệm, cầu nguyện bằng bản văn Lời Chúa, trước khi giảng dạy cho các em.

Không nên làm:

• Copy – paste nguyên bài AI tạo ra mà không đọc lại.
• Dựa hoàn toàn vào AI khi chính mình không hiểu nội dung.
• Dạy những gì AI gợi ý mà không biết nguồn gốc, nền tảng, thần học.

 Kết luận

• Dạy giáo lý với AI sẽ mang lại Phúc hay Họa là tùy nơi người dùng.
• “Trí tuệ nhân tạo không có đức tin – Người giáo lý viên thì có”.
• Giáo hội cần những chứng nhân sống động, không phải những máy dạy giáo lý nhanh chóng.
• Sứ mạng dạy giáo lý là linh thiêng. Hãy để AI là “trợ tá khôn ngoan”, chứ không là “người thay thế lén lút”.
• Mỗi giáo lý viên cần hiểu – cầu nguyện – học hỏi – phân định, để trở nên nhịp cầu đưa các em đến gặp Chúa Giêsu.

Trong một thế giới đang vận hành theo tốc độ nhanh đến chóng mặt của công nghệ và trí tuệ nhân tạo, giáo lý viên được mời gọi bước đi cẩn thận, với nội tâm sâu sắc, trên con đường thiêng liêng của việc gieo hạt đức tin. AI có thể giúp chúng ta sắp xếp bài giảng, dựng hoạt cảnh, tạo trò chơi... nhưng không gì có thể thay thế được trái tim bừng cháy lửa mến, ánh mắt đồng hành, và lời cầu nguyện đơn sơ dành cho từng em nhỏ.

Giáo lý không phải là việc “truyền đạt thông tin”, nhưng là sứ mạng dẫn người khác đến với Chúa Giêsu. Trong sứ mạng ấy, AI có thể là công cụ, nhưng không bao giờ là chủ thể. Chúng ta, những người được sai đi, hãy không ngừng học hỏi, phân định và cầu nguyện, để trở thành những người gieo Tin Mừng với cả trái tim, trong sự trung thành với Hội Thánh và lòng yêu mến các em thiếu nhi.

Khi biết sử dụng trí tuệ nhân tạo như một trợ lý đắc lực, chúng ta tha thiết xin Chúa Thánh Thần ban sự khôn ngoan từ trời, hướng dẫn chúng ta luôn đặt niềm tin tuyệt đối vào Nguồn mạch của mọi chân lý là Đức Giêsu Kitô, Đấng duy nhất mà chúng ta cần rao giảng, để dẫn đưa các tâm hồn đến gặp gỡ Ngài là hạnh phúc đích thực của con người.

Lời nguyện của giáo lý viên trong thời đại trí tuệ nhân tạo

Lạy Chúa Giêsu - là Thầy, là Đường, là Sự Thật và là Sự Sống -, con cảm tạ Chúa đã mời gọi con cộng tác vào công trình rao giảng Tin Mừng, đặc biệt cho những tâm hồn non trẻ của các em thiếu nhi.

Xin cho con biết yêu mến sứ mạng giáo lý như một hồng ân chứ không chỉ là một công việc.

Xin ban cho con ánh sáng khôn ngoan của Chúa Thánh Thần, để con biết sử dụng mọi phương tiện – kể cả trí tuệ nhân tạo – với sự phân định chính xác và đức tin vững vàng.

Xin gìn giữ con khỏi sự lười biếng trong tâm hồn, khỏi sự hời hợt trong nội dung, khỏi bị cuốn theo những cơn cám dỗ dạy theo ý riêng mình mà quên lắng nghe tiếng Chúa và tiếng Hội Thánh.

Lạy Chúa, xin biến con thành một người gieo hạt giống Tin Mừng, một người mẹ thiêng liêng dịu dàng, ân cần và cẩn trọng trong việc giáo dục đức tin cho từng em nhỏ.

Xin biến con thành một nhịp cầu vững chắc, đưa các em nhỏ đến gặp gỡ Chúa là Đấng yêu thương và cứu độ. Amen.

Sơn Nữ, SPC (TGPSG)