Sứ điệp của Đức Lêô XIV gởi tới Hội nghị Quốc tế về Triết học

WHĐ (15/10/2025) - Đức Thánh cha Lêô XIV đã gửi Sứ điệp đến các tham dự viên Hội nghị Quốc tế về Triết học với chủ đề “Những đóng góp của Văn hóa, Triết học, Kitô giáo và Châu Mỹ Latinh”, được tổ chức tại Đại học Công giáo Đức Mẹ Hồn Xác Lên Trời, Asunción, Paraguay, từ ngày 8 -10/10/ 2025. Sau đây là toàn văn Việt ngữ Sứ điệp của Đức Thánh cha:

SỨ ĐIỆP CỦA ĐỨC GIÁO HOÀNG LÊÔ XIV

GỞI TỚI HỘI NGHỊ QUỐC TẾ VỀ TRIẾT HỌC

Đại học Công giáo “Đức Mẹ Lên Trời”

Paraguay, 8–10 tháng 10 năm 2025

Anh chị em thân mến,

Trước hết, tôi xin gửi lời chào đến Đức Giám mục Francisco Javier Pistilli Scorzara, P. Sch., Đại Chưởng ấn của Đại học Công giáo Đức Mẹ Lên Trời, cùng toàn thể ban tổ chức và các tham dự viên Hội nghị quốc tế này, một hội nghị nhằm phân tích vai trò và ý nghĩa của tư tưởng triết học Kitô giáo trong việc hình thành nền văn hóa của châu lục, với mục tiêu soi sáng các thách đố đương đại dưới ánh sáng của đức tin.

Hội nghị mong muốn trở thành một không gian của “gặp gỡ, nhận định, đối thoại và định hướng”. Việc tìm kiếm sự gặp gỡ là một mục tiêu đáng trân quý, vì nó chống lại cám dỗ của những ai xem tư duy lý trí, vốn được cho là phát sinh trong môi trường ngoại giáo, như một mối đe dọa có thể “làm ô nhiễm” sự tinh tuyền của đức tin Kitô giáo. Đức Piô XII, trong Thông điệp Humani generis, đã cảnh báo về thái độ của những người, với ý định đề cao Lời Chúa, nhưng lại hạ thấp giá trị của lý trí con người (số 4). Sự ngờ vực đối với triết học này cũng được thấy nơi một số tác giả hiện đại, chẳng hạn như nhà thần học Tin Lành Karl Barth. Trước thực tế này, Thánh Augustinô nhắc nhở chúng ta rằng: “Ai nghĩ rằng cần tránh toàn bộ triết học thì người ấy chẳng mong điều gì khác hơn là chúng ta không yêu mến sự khôn ngoan” (De ordine, I, 11, 32). Do đó, người tín hữu không nên đứng ngoài những gì các trường phái triết học khác nhau đề xuất, nhưng bước vào đối thoại với chúng từ viễn cảnh của Kinh Thánh.

Theo cách này, tư tưởng triết học trở thành một không gian đặc quyền để gặp gỡ những người không cùng chia sẻ ân ban đức tin. Tôi biết rõ từ kinh nghiệm rằng sự không tin thường đi kèm với nhiều định kiến mang tính lịch sử, triết học và thuộc các lĩnh vực khác.

Dù không giản lược triết học thành một công cụ biện giáo đơn thuần, nhưng điều thiện hảo mà một triết gia có đức tin có thể mang lại thật to lớn qua chính chứng tá đời sống của mình, và qua điều mà Thánh Phêrô khích lệ chúng ta: “Hãy tôn Đức Kitô làm Chúa ngự trị trong lòng anh em. Hãy luôn luôn sẵn sàng trả lời cho bất cứ ai chất vấn về niềm hy vọng của anh em” (1 Pr 3,15).

Mục tiêu thứ hai, nhận định, giúp chúng ta vạch trần luận điểm cho rằng có thể đạt tới tri thức siêu việt chỉ bằng phân tích lý trí, đến mức lẫn lộn giữa những thiện ích thuộc về “đời sống theo lý trí” với những điều chỉ có thể đến với chúng ta nhờ ân sủng Thiên Chúa. Trong thời cổ đại, đan sĩ Pelagiô chủ trương rằng ý chí con người đủ sức tuân giữ các giới răn mà không cần đến sự trợ giúp thiết yếu của ân sủng, một luận điểm mà thánh Augustinô đã bác bỏ một cách toàn diện và sâu sắc. Sang thời cận đại, G. W. F. Hegel, với tư tưởng về “Tinh thần tuyệt đối”, đã đi đến chỗ đặt đức tin lệ thuộc vào tiến trình triển khai của lý trí. Nơi nhiều nhà tư tưởng khác, ta cũng thấy cùng một ảo tưởng ấy, nghĩa là tin rằng chỉ lý trí và ý chí mà thôi đã đủ để đạt tới chân lý.

Chúng ta không được quên rằng triết học, như là một công trình lao tác gian nan của trí tuệ con người, có thể vươn tới những đỉnh cao soi sáng và cao quý, nhưng cũng có thể sa xuống những vực sâu tăm tối của bi quan, yếm thế và chủ nghĩa tương đối, nơi mà lý trí, khi khép kín trước ánh sáng của đức tin, chỉ còn là cái bóng của chính nó. Không phải mọi điều mang danh “hợp lý” hay “triết học” đều có có giá trị như nhau: hiệu quả đích thực của triết học được đo lường bằng sự phù hợp của nó với chân lý của hữu thể, và bằng sự cởi mở đón nhận ân sủng soi sáng mọi trí tuệ. Với lòng cảm thông chân thành đối với mọi người, chúng ta phải góp phần mình hầu làm cho công trình cao quý của tư duy triết học có thể mạc khải ngày càng rõ hơn phẩm giá của con người được tạo dựng theo hình ảnh Thiên Chúa, sự phân biệt rạch ròi giữa điều thiện và điều ác, cũng như cấu trúc kỳ diệu của thực tại vốn dẫn con người đến với Đấng Tạo Hóa và Đấng Cứu Chuộc.

Bước tiếp theo mang tính thiết yếu: đối thoại. Đối thoại đã chứng tỏ là điều mang lại hoa trái phi thường cho các tư tưởng gia, thần học gia và triết gia Kitô giáo vĩ đại. Họ đã cho thấy rằng lý trí con người là một món quà được chính Đấng Tạo Hóa muốn ban tặng, và khát vọng sâu xa nhất của trí tuệ con người luôn hướng về sự khôn ngoan, vốn được biểu lộ trong công trình sáng tạo và đạt tới tột đỉnh nơi cuộc gặp gỡ với Chúa Giêsu Kitô, Đấng mạc khải về Chúa Cha cho chúng ta. Từ viễn tượng này, vốn đã được nhận ra ngay từ thế kỷ thứ II nơi Thánh Giúttinô, vị triết gia và tử đạo, và sau này được tiếp nối bởi những bậc vĩ nhân như Thánh Bônaventura và Thánh Tôma Aquinô, chúng ta nhận ra rằng đức tin và lý trí không những không đối nghịch, mà còn nâng đỡ và bổ túc cho nhau một cách kỳ diệu. Như vị tiền nhiệm của tôi, Thánh Gioan Phaolô II, đã nói: “Mối dây liên kết mật thiết giữa sự khôn ngoan thần học và triết học là một trong những kho tàng đặc trưng nhất của truyền thống Kitô giáo trong việc khám phá chân lý được mạc khải” (Thông điệp Fides et Ratio, số 105).

Nhà tư tưởng Kitô hữu được mời gọi trở nên một lời nhắc sống động về ơn gọi đích thực của triết học, như một cuộc tìm kiếm trung thực và kiên trì hướng tới sự Khôn ngoan. Trong một thời đại mà quá nhiều sự vật, và thậm chí cả con người, bị xem là có thể vứt bỏ, và khi những tiến bộ công nghệ ngày càng dồn dập dường như đang che khuất các vấn đề siêu việt nhất, triết học vẫn còn nhiều điều để chất vấn và nhiều điều để cống hiến trong cuộc đối thoại giữa đức tin và lý trí, cũng như giữa Giáo hội và thế giới.

Cuối cùng, sự định hướng được đề nghị cho chúng ta như một nhiệm vụ trong điểm giao thoa giữa triết học và đức tin. Thật vậy, chính nhờ những câu hỏi hơn là câu trả lời của mình, triết học cho phép chúng ta khảo sát cốt lõi của những giá trị và khiếm khuyết hiện diện trong từng cộng đồng nhân loại. Theo hướng này, công trình của các triết gia có niềm tin không thể chỉ bị giới hạn ở việc tuyên bố, dù với ngôn ngữ hoa mỹ, tính độc hữu của nền văn hóa riêng mình. Bởi lẽ, theo nghĩa này, văn hóa không thể là cùng đích. Thánh Augustinô khẳng định rằng người ta không nên yêu mến chân lý chỉ vì nó đã được nhà hiền triết hay triết gia nào đó biết đến, “nhưng bởi vì, ngay cả khi không ai trong số họ từng biết đến, thì chân lý vẫn là chân lý” (Thư gửi Dioscorus, số 118, IV, 26). Trái lại, trong khi không đánh mất sự trân trọng những phong phú của các nền văn hóa, các nhà tư tưởng Kitô hữu phải giúp chúng ta đặt những giá trị ấy vào trong bối cảnh của những truyền thống tư tưởng lớn. Làm như thế, đóng góp của họ sẽ trở nên rực rỡ, và hơn nữa, nếu kiến thức này được truyền đạt đến các giám mục, linh mục và nhà thừa sai, vốn là những người được mời gọi để loan báo Tin Mừng, thì sứ điệp cứu độ sẽ được chuyển tải bằng một ngôn ngữ dễ hiểu và phù hợp hơn với mọi người.

Khi phó dâng hoa trái lao công của anh chị em cho Chúa, tôi khẩn cầu ơn che chở của Đức Trinh Nữ Maria Rất Thánh, Toà Đấng Khôn Ngoan, trên tất cả anh chị em, và tôi ban Phép lành Tòa Thánh của tôi như bảo chứng của muôn vàn ơn lành dồi dào từ trời cao.

Vatican, ngày 3 tháng 10 năm 2025

GIÁO HOÀNG LÊÔ XIV

Nt. Anna Ngọc Diệp, OP

Dòng Đa Minh Thánh Tâm

Chuyển ngữ từ: vatican.va